tutumların oluşmasında etkili olan faktörler

tutumların oluşmasında etkili olan faktörler bilgi90’dan bulabilirsiniz

TUTUM

TUTUM

Tutumun Tanımı ve Özellikleri

Günlük yaşantımızda sıkça duyduğumuz kelimelerden olan inanç ve tutum kavramları insanlık tarihinin başlangıcı ile birlikte toplumsal normların içerisinde yer almış, toplumun sosyal, kültürel, ahlaki yapısına yön ve şekiller veren değerler olarak karşımıza çıkmıştır. Bu kavramların gelecekte de toplumsal yaşamda kendine önemli bir yer edineceğinden hiç kimsenin şüphesi olmamalıdır.

Bireyin toplumsal bir birim olarak kabul edilmesi, bir çok psikolojik etmenin daha açık ve kapsamlı olarak tanınmasından sonra mümkün olabilmiştir. Bireyin tüm yaşamını kapsayan toplumsal bir etki alanı vardır. Bir çok davranış, başka bireylerle olan ilişkilerin algılanmasına, değerlendirilmesine ve onlar üzerinde edinilmiş yargılara bağlı olarak ortaya çıkar. İnsanın düşünsel dünyası, çok çeşitli ilişkilerden edindiği izlenimlerin oldukça karmaşık bir sonucudur. Birey birbiri ile çakışan ve çelişen, uyumlu ya da uyumsuz bir yığın düşüncenin tutsağıdır. Bütün bu çok çeşitli düşünce, yargı ve değerler birbirinden kopuk, ilgisiz ve dağınık gibi görünse de her insanın düşünce yapısı, davranış kalıbı ve eylem çizgisi kendi içinde örgütlenmiş bir bütün halindedir (Tolan ve Diğerleri,1991 s, 258).

Hepimizin çevremizdeki insan, nesne, fikir ve olaylara ilişkin değişik tutumları vardır. Bu insan, nesne, fikir, kurum ve olaylara ne şekilde tepkide bulunacağımız büyük ölçüde bu tutumlarımız tarafından tayin edilir. Ayrıca bir çok sosyal ortamdaki davranışlarımızda, bir ölçüye kadar bu ortamlara ilişkin tutumlarımız tarafından şekillendirilmektedir. Bu nedenle tutum konusu; bireyin sosyal ortamlardaki davranışlarını inceleyen sosyal psikolojinin en önemli konularından birini oluşturmaktadır (Aydın,1985 s, 280).

Tutum terimi sosyal psikolojide genel olarak “Bir bireye atfedilen ve onun psikolojik bir nesneye ilişkin düşünce duygu ve muhtemelen davranışlarını organize eden bir eğilime işaret etmek için kullanılmaktadır” (Aydın,1985 s; 280).

Yukarıda verilen tanımdan da anlaşılacağı gibi, bir tutum bir nesneye ilişkin duygu düşünce ve davranış olmak üzere üç bileşenden oluşmaktadır. Ancak hemen belirtmek gerekir ki, bu bileşenler birbirinden bağımsız değildir. Karşılıklı olarak birbirini etkiler, birbirinden etkilenir ve çoğu kez aralarında bir tutarlılık bulunur (Aydın,1985 s; 280).

Bir tutumun bilişsel bileşeni bireyin tutum nesnesine ilişkin düşünce, bilgi ve inançlarından, duyuşsal bileşeni ise, bireyin tutum nesnesine ilişkin duygu ve değerlendirmelerinden oluşur. Davranışsal bileşenlerde ise, bir tutum genellikle bireyi tutum nesnesine ilişkin davranışlarda bulunmaya eğimli kılar. Bir nesneye ilişkin olumlu tutumu olan bir birey, bu nesneye karşı olumlu davranmaya, ona yaklaşmaya, yakınlık göstermeye onu desteklemeye yardım etmeye eğilimli olacaktır. Bir nesneye ilişkin tutumu olumsuz olan bir birey ise bu nesneye ilgisiz kalma veya ondan uzaklaşma, eleştirme hatta ona zarar verme eğilimi gösterecektir (Aydın, 1985 s;281).

Tutumlar, belirli değer yargılarının ve inançların arkasında gizlidirler. Ancak yaşam olayları karşısında davranış ve hareket biçimleri olarak şekillenirler. Dayandıkları inanç ve değer yargıları devam ettikçe devamlılıklarını sürdürürler. İnançlar ise tutum yapılarına girdikçe özel dinamik baskılar altına girmiş sayılırlar. Hatta belirli bir tutum içerisinde bir inanç özelliğini kaybedebilir veya değişebilir. Çünkü tutumlar dış çevresel etkilerle devamlı baskı altında bulunurlar ve bu durum onların değişmesine neden olabilir (Eren, 2001 s;173).
İnsanlarda ilk inançlar, doğa olaylarının iyi veya kötü şekilde cereyan etmesinin algılanıp zihinlerde yer etmesinden doğmuştur. İnsanlar sırrına eremedikleri baskı, korku, dehşet olaylarından yada aksine onlara iyi şeyler sağlayan hareket ve olaylardan etkilenerek tutumlarına yön vermişlerdir. Ancak, tutumların oluşmasında çevresel olaylardan etkilemeyi belirleyen doğuştan kazanılan yeteneklerinde rolü vardır (Eren, 2001 s;173).

Tutumun Öğeleri

Bir tutum bireyin düşünce, duygu ve davranışlarını birbirleriyle uyumlu kılarak etkiler. Tutumlarda genellikle birbirleriyle uyum halinde bulunan bu üç faktöre tutumların öğeleri diyoruz. Bilişsel, duygusal ve davranışsal öğeler, yerleşmiş, güçlü tutumlarda tam olarak bulunur. Bazı daha zayıf tutumlarda ise özellikle davranışsal öğe çok zayıf olabilir.

Birbirinden farklı öğelere sahip olduğuna göre tam gelişmiş bir tutum yalın değil, karmaşıktır. Öğeleri bir tutumu kendi içinde tutarlılığı olan bir sistem haline sokar. Başka bir deyişle, tutum, bireyi davranışa hazırlayıcı karmaşık bir eğilimdir. Böylece, bireyin çevresindeki çeşitli objelere karşı beslediği duyguları, o objeler hakkındaki fikirleri ve bilgileri ve onlara karşı davranışları devamlılık ve düzenlilik gösterir.

Planlı Tutum

Fishbein &;; Ajzen (1975) yılında yaptıkları araştıma sonusunda bir davranışım ortaya çıkışında gereken 7 basamağı tanımlamışlardır.

Planlı Davranış Teorisi Şeması

 Tutum Öğelerinin Psikoloji ve Tasavvuf Literatüründeki Tanım ve Karşılıkları

Davranışsal Tutum:  İnsanın Eylem ve Hareket Boyutu

Psikoloji Literatüründeki İsmi: Davranış (Behaviour)

Beyindeki Kontrol Edildiği Bölüm: Reptillian (Sürüngen) Beyin

Bedendeki Karşılığı: Beden (Body)

Ortaya Çıkan Fiil: Yapmak

Ürettiği Fonksiyonlar:

Davranışsal tutumu güçlü olan kişilerin genel ilgileri aksiyon, uygulama, hayatta kalma, güçlü ve bağımsız olma üzerinedir. Fizik potansiyeli yüksek kişiler pratik tabiatlı, sistem ve yapılara önem veren, eyleme dönük insanlardır. Fiziksel dünyada güç, onay ve ilham ararlar.

Tasavvuf Literatüründeki Karşılığı: Kuvve-i Gadabiyye, Kuvve-i Dafia, Nefs

Tasavvuftaki Eğitimi: Kışla yolu ile bedenin terbiyesi

Aşırılığı: (İfratı) Tehevvür (Hiçbirşeyden korkmama)

Noksanlığı: (Tefriti) Cebanet (Herşeyden korkma)

Denge Hali: (vasatı) Şecaat (Korkulması gerkli olandan korkup, korkulmaması gerekenden korkmama)

Temel Duygu: Öfke – Bağımsızlık isteği

Bilişsel Tutum:   (İnsanın Fikir ve Düşünce Boyutu)

Psikoloji Literatüründeki İsmi: Biliş (Cognitive)

Beyindeki Kontrol Edildiği Bölüm: Neo Corteks

Bedendeki Karşılığı: Kafa (Head)

Ortaya Çıkan Fiil: Bilmek

Ürettiği Fonksiyonlar:

Tasavvuf Literatüründeki Karşılığı: Kuvve-i Akliyye, Akl

Tasavvuftaki Eğitimi: Medrese yolu ile düşünce sistematiği kazanma

Aşırılığı: (İfratı) Cerbeze (Doğru ve yanlışı ayırd edemeyecek derecede zekayı aktif kullanma)

Noksanlığı: (Tefriti) Gabavet (Hiçbirşeyi akl etme gereği hisstmeme)

Denge Hali: (vasatı) Hikmet (Doğruyu ve yanlışı ayırdedebilme)

Temel Duygu: Korku – Güvenlik isteği

Duygusal Tutum: (İnsanın His ve Duygu Boyutu)

Psikoloji Literatüründeki İsmi: His-Duygu (Affection)

Beyindeki Kontrol Edildiği Bölüm: Lymbic System

Bedendeki Karşılığı: Kalp (Heart)

Ortaya Çıkan Fiil: İstemek

Ürettiği Fonksiyonlar:

Tasavvuf Literatüründeki Karşılığı: Kuvve-i şeheviyye, Kuvve-i cazibe, Kalp

Tasavvuftaki Eğitimi: Tekke yolunda kalbin eğitilmesi.

Aşırılığı: (İfratı) Fücur (Herşeye karşı ayırd etmeden bir istek sahibi olma)

Noksanlığı: (Tefriti) Humud (Hiçbir şeye karşı istek duymama, ölülük)

Denge Hali: (vasatı) İffet (İstenilmesi gereken şeyleri isteme)

Temel Duygu: Sevgi, İlgi isteği

Yazı kaynağı : www.antalyaozelegitim.com

Tutumumuz Nasıl Değişir ve Oluşur?

Tutumlar pek çok farklı şekilde oluşabilir. Günlük hayattaki olaylara, öğrenme durumuna ya da pek çok farklı etkene bağlı şekilde tutumlar şekillenir ve farklı durumlar ile karşılaşıldıkça da bu tutumlar pekişebilir. Bir tutum oluştuktan ve pekiştikten sonra ne yazık ki çökertilmesi oldukça zordur. Peki, tutumlar neye bağlı olarak oluşabilir ve muhafaza edilir? 

Öğrenme 

Öğrenme modelleri 

Direkt kişisel deneyim 

Aile (anne-baba) etkisi 

Çevredeki diğer kişiler (akraba, arkadaşlar, öğretmen…) 

Bu durum, kişi ve nesnelerin tamamı tutumların oluşmasında, şekillenmesinde ve muhafaza edilmesinde oldukça önemlidir. Örneğin kişi sert davranan bir öğretmen ile ilkokulu tamamlamıştır, ortaokul ve lisede de böyle bir öğretmenle karşılaşacağını düşünerek öğretmenlerini sevmeyebilir ya da derslerini sevmeyebilir. Bu da öğretmenlerin sert davrandığı üzerine bir tutum geliştirilmesi sonucu meydana gelir. Bu tutumu çok iyi davranan kibar bir öğretmen ne yazık ki yıkamaz, kişi bunun bir istisna olduğunu düşünür. Aynı şekilde daha önce aldatılmış kişiler ilişkiler sırasında hep aldatılacağı düşüncesine sahip olurlar. Bu da karşısındaki insanların hep onu aldatacağı tutumudur ve kişi ikili romantik ilişkilerde büyük bir güven problemi yaşayabilir, duygusal anlamda da kişide ciddi sorunlar görülebilir. Ayrıca kişi bu sebeplere bağlı olarak sağlıklı ikili ilişkiler yürütme olanağına sahipken ne yazık ki tutumu dolayısıyla sağlıklı ilişkilere sahip olamayabilir. 

Tutum ve Davranış İlişkisi 

Tutum ve davranış ilişkisini pek çok farklı model ile açıklamaya uğraşan çalışmalar olmuştur. Denklik hipotezine göre ölçülen tutum ve davranış aynı seviyededir. Bu hipotezin tam anlamıyla doğru olduğunu söylemek pek doğru değildir çünkü tutumun kuvvetlilik derecesi ile kişinin tutuma ne derece bağlı olduğu, davranışın şiddetini ve davranışın ortaya çıkışını etkileyebilir. Kişinin konuya ilişkin bilgisi, kişisel ilgi, kendini tanıma olgusu, doğrudan deneyim gibi pek çok durum hem tutumu hem de davranışı etkileyebilir. Tutum bu sebeplere bağlı olarak oluşabilir ve duyguların oluşumunun da bu etkenlere bağlı olarak şekillenmesi mümkündür. Ayrıca tutumun erişilebilirliği de davranışta oldukça önemlidir. Tutumun kolay bir şekilde hatırlanması anlamına gelen erişilebilirlik, tutumun bilinç düzeyine kolay şekilde getirilmesi ile davranışa dönüşmesi durumunu birbirine bağlar ve doğrusal olarak şekillendirir. 

Tutumların Ölçülmesi 

Tutumların ölçülmesinde çeşitli yöntemler kullanılabilir ve bu yöntemler doğrudan ya da dolaylı şekilde olabilir. Genellikle tutumların ölçülmesinde dolaylı yöntemler yerine doğrudan yöntemler tercih edilir ancak kişiler tutumlarını söylemekten çekinebilir ve doğrudan yöntemler ile tutumların anlaşılması bu sebeple de zorlaşabilir. 

Direkt Yöntemler 

Direkt yöntemler, doğrudan kişilerden bilgi alma tekniği ile tutumların anlaşılmasını içerir. Sosyometrik şekilde ya da bireyin kendisinden bu tutumlar öğrenilebilir. 

Bireyin Kendisinden Sözlü Ya da Yazılı Bilgi Alma 

Mülakat, soru, yazılı ifadelerle ya da günlük değerlendirme şeklinde bilgi alınabilir, tutumlar öğrenilebilir. Çoklu soru ve tekli sorular ile bu bilgiler edinilebilir. Açık uçlu ve kapalı uçlu sorular ile bu şekilde bireyin kendisinden doğrudan tutum ifadesi alınabilir. 

Sosyometrik Yöntem 

Ev- grup içerisindeki bireylerin değerlendirilmesi ile doğrudan kişilerin tutumuna dair bilgi alınabilir. Sosyometrik yöntem, bireylerden birbiri hakkındaki tutumlarının yazılı ya da sözlü şekilde alınması üzerine kurulu bir yöntemdir. Bu da ayrıca kişilerden hem doğrudan tutumlar hakkında bilgi almayı sağlar hem de sosyal ortamda nasıl bir tutum sergilediklerinin görülmesi sağlanır. 

Dolaylı Yöntemler 

Dolaylı yöntemler sayesinde tutumlara dair bilgi edinmek de mümkündür. Gözlem yapılarak, diğerlerine sorarak, elektronik aletler yardımıyla, rapor, arşiv, dergi ve süreli yayınlardan yararlanılarak dolaylı yöntemler uygulanabilir. Dolaylı yöntemler kullanılarak daha geniş kitlelere ulaşmak da ayrıca mümkündür. Bu sayede farklı kişilerin tutumlarının da daha geniş açıdan öğrenilmesi sağlanır.

Tutum Değişimi 

Tutum değişimi, pek çok farklı etkene bağlı olarak olabilir ancak tutumların değişmesi oldukça zordur. Örneğin verilen mesajın dikkat çekici olması, verilen mesajların anlaşılır olması, verilen mesajların hatırlanması ve kabul edilmesi tutum değişiminde önemlidir. Peki tutum değişiminde önemli unsurlar nelerdir? 

Mesajı kim verdi? (kaynak) 

Mesajı veren ne söyledi? (mesaj) 

Mesaj nasıl söylendi? (mesajın veriliş yolu) 

Mesaj kime söylendi? (hedef) 

Yazı kaynağı : psikologmerkezi.com

Yorumların yanıtı sitenin aşağı kısmında

Ali : bilmiyorum, keşke arkadaşlar yorumlarda yanıt versinler.