ABD Birleşik Devletleri’nde ırksal eşitlik adına verilen mücadelenin uzun ve karmaşık bir zamanı var. Bu süreçte ayrımcılık ve ırkçılıkla savaşmak için canlarını tehlikeye atan yüzlerce kadın ve erkek oldu. Özellikle 1960’lı yılların sivil haklar hareketi, Martin Luther King ve John Lewis şeklinde birçok büyük lider yetiştirdi. Biz de buradan yola çıkarak hazırladığımız yazımızda, ırksal eşitliği sağlamak için hayatları boyunca mücadele eden siyahi aktivistleri listeledik. İşte, dünyaca ünlü aktivistler…
1. Ida B. Wells
1862 senesinde köle olarak dünyaya gelen Ida B. Wells, yaşamının büyük bir bölümünde sivil haklar ve öğrenim eşitsizliği için savaşım etti. Henüz 22 yaşlarındayken tren yolculuğu yapmış olduğu sırada başına gelen acıklı bir olay, aslen Wells’in hayatının akışını büyük seviyede değiştirdi. Birinci derslik bayanlar kısmı için tren bileti alan Ida B. Wells, parasını ödediği tren koltuğundan kaldırılmak istendi. Bunu reddedince de trenden zorla indirildi. Olaydan sonra dava açıp 500 dolar tazminat kazansa da Tennessee Yüksek Mahkemesi ilerleyen süreçte bu zaferi elinden alacaktı.
Ida B. Wells, ABD tarihinde ilk kez Amerika’daki linçleri saymak, araştırmak ve rapor etmek için çalışan bir gazeteciydi. İnsanların asılmış olduğu, vurulmuş olduğu veya dövüldüğü yerleri ziyaret ediyor, kurbanların fotoğraflarını çekiyor, mahalli haberleri takip ediyor, bazen de özel dedektif tutarak vakaları aydınlığa kavuşturmaya çalışıyordu. Bu durum, hanımefendilerin oy bile kullanamadığı dönemlerde oldukça cesaret gerektiren bir işti.
Ulusal Siyahi İnsanların Gelişimi Derneği’ni (NAACP) kuran Wells, bununla birlikte kadınların oy hakkı için de savaşım etti. Irk ve cinsiyet ayrımcılığının birbiri ile bağlantılı bulunduğunu göstermek için senelerce emek veren Wells, bu mevzuda Susan B. Anthony ile birlikte çalıştı.
2. Web Du Bois
William Edward Burghardt Du Bois, kısa ismiyle Web Du Bois, Harvard Üniversitesinden doktora meydana getiren ilk siyahi kişi olmasının yanı sıra Niagara Hareketi’nin de öncüsüdür. Hayatı süresince tüm siyahi insanoğlu için daha çok siyasal temsil çağrısında bulunan Web Du Bois, siyahilerin istihdamı ve tahsil eşitliği konusunda yorulmadan mücadele etti.
Afrika kökenli insanların istiklal için ortak hareket etmeleri gerektiği düşüncesinden ortaya çıkan Pan-Afrikanizm hareketi için de çalışan Bois, 1900 yılında Londra’da gerçekleştirilen ilk Pan-Afrikanizm Konferansı’nın başkan yardımcılığını yaptı. Sonraki dört konferansın düzenlenmesinde de mühim rol oynadı. Ayrıca Ulusal Siyahi İnsanların Gelişimi Derneği’nin (NAAPC) kurucularından olan Bois, 1930’lu yıllarda Atlanta Üniversitesi’nde sosyoloji bölümünün başkanlığını üstlenmiştir.
3. A. Philip Randolph
1889’da Florida’da doğan Randolph, ırksal eşitlik mücadelesi için aslında Bois’ten ilham almıştı. 21 yaşlarındayken Sosyalist Parti’ye katılan Philip Randolph, 1917 yılında yayımlamaya başladığı The Messenger isminde dergide, siyahi ve beyaz işçiler arasında dayanışma olması icap ettiğini savunarak, siyahilerin beyaz işçilerin kurduğu işçi birliklerine alınması çağrısında bulunuyordu. Çoğunluğu siyahi çalışanların oluşturduğu yataklı vagon işçilerini örgütleyen Randolph, 1925’te Yataklı Vagon İşçileri Birliği’ni kurdu ve bu birliğin başkanlığını üstlendi. Başlarda kurulan donanması tanımayan bir tren şirketi, Randolph’un uğraşları sonucunda çalışma saatlerini azaltan ve ücretleri artıran bir sözleşmeyi imzalamak niteliğinde kaldı. Bu, beyaz bir işveren ile siyahi işçi sendikası içinde imzalanan ilk sözleşme olması bakımından fazlaca önemlidir.
1941 yılına gelindiğinde ise siyahilerin müdafaa sanayisinde çalıştırılmaması nedeniyle Washington’a bir yürüyüş düzenlenmesi gerektiğini belirtiyordu. Ancak Başkan Roose-velt’in müdafaa sanayisinde ırk ayrımını yasaklaması üstüne yürüyüşten vazgeçildi. Ayrıca ordudaki ayrımcılığı sona erdirme konusunda fazlaca istekliydi ve bunun için Orduda Ayrımcılığa Karşı Barışçıl Direniş Birliği’ni kurdu. Bu girişimi ise başkanın ordudaki ayrımcılığı yasaklayan bir kararnameyi kabul etmesiyle sonuçlandı.
4. Ella Baker
Ella Baker’in adı, listedeki öteki kişiler kadar duyulmasa da kendisi sivil haklar hareketinde mühim bir rol oynadı. 1940 senesinde NAACP’nin mahalli bölümleriyle çalışmaya başladı. Burada önce saha sekreterliği, daha sonra ise şubeler müdürü görevini üstlendi. 1955 yılında Montgomery Bus boykotundan etkilendi ve Jim Crow yasaları ile savaşmak için maddi kaynak toplayan Friendship’i kurdu. Bundan iki sene sonra ise Martin Luther King’in SCLC’yi (Güney Hristiyan Liderlik Konferansı) organize etmesine destek olmak için Atlanta’ya taşındı. Afro-Amerikan seçmen kaydını artırmaya yönelik bir takım emek verme meydana getiren Baker, ayrıca Afrika kökenli öğrencilerin aktivist olarak büyümeleri için önemli bir esin deposu oldu.
5. Dorothy Height
Ulusal Siyahi Kadınlar Konseyi’nde (NCNW) 40 sene başkanlık yapan Dorothy Height, siyahi hanımefendilerin önde gelen savunucularından bir tanesiydi. Ayrıca kadın hakları ile Afro-Amerikan haklarının ayrı değil, aynı meseleler olarak ele alınması gerektiğini düşünen ilk aktivistlerden biri. Henüz gençken aktivizmle tanışan Height, başlangıçta başarısız bulunmasına rağmen sosyal adaletsizliğe karşı savaşmaya devam etti. 1965 senesinde Irk Adaleti Merkezi’ni kurdu ve 1977’ye kadar başkanlığını yaptı. 1970 senesinde ise bayanların iş bulmasına yardımcı olan Kadın Eğitim ve Kariyer Gelişimi Merkezi’ni açtı. Height, 2010 yılında 98 yaşlarındayken vefat etti. Toprağa verilirken Barack Obama onu “Sivil haklar hareketinin vaftiz anası ve pek oldukca Amerikalı için kahraman” olarak niteledi.
6. James Farmer
1920’de Teksas’ta dünyaya gelen James Farmer, 1942’de Chicago Irk Eşitliği Komitesi’ni (CORE) kurdu. Bu örgütün misyonu, ayrımcılığı sertlik içermeyen yollarla ortadan kaldırmaktı. Tecrit edilmiş restoranlarda geniş çaplı oturma eylemi düzenleyen kuruluş, ek olarak tecrit uygulayan işletmeler üstünde de yasal baskı kuruyordu. Ayrıca Amerika Yüksek Mahkemesi’nin verdiği kararların uygulanmaması üstüne eyaletler arası otobüslerle Güney Amerika’ya giden sivil haklar aktivistlerinden bir tanesiydi. İlk Freedom Ride’ı organize eden kişilerden biri olan Farmer, sivil haklar hareketinin Büyük Altılı’sından biri olarak kabul ediliyor.
7. Whitney Young
İkinci Dünya Savaşı gazilerinden biri olan Whitney Young, bir sosyal hizmetler uzmanı olarak mesleğini ırk ilişkilerinde arabuluculuk yapmak için kullandı. National Urban League’nin idareci direktörü olarak tam 10 yıl vazife yapmış oldu. Bu zaman zarfında beyaz üyelere de haiz olan örgütü, sivil haklar hareketinin kabul edilen sesine dönüştürdü. Aynı zamanda başkan Kennedy, Johnson ve Nixon’un yakın danışmanlığını yapmış oldu. Tepki çekmekten korkmayan Whitney Young, beyazların sahip olduğu büyük şirketlerin tüm itirazlarına rağmen Washington Yürüyüşü ’nün organizatörlüğünü yapmış oldu.
8. Malcolm X
20. Yüzyılın en önemli insan hakları aktivistlerinden biri olan Malcolm X, hayatı boyunca siyahilerin güçlendirilmesi ve bağımsızlığı için mücadele etti. Amacı, siyahilerin de beyaz vatandaşlar kadar temel hak ve özgürlüklere sahip olmasıydı. Bu amaç için savaşım ederken hiç bir zaman beyazlara karşı ırkçı söylem ve harekette bulunmamıştı. Siyahilerin kendi topraklarına haiz olması icap ettiğini düşünen Malcolm X, Müslüman olduktan sonrasında Malik El Şahbaz ismini aldı. Zamanla Müslümanlar için önemli bir rol model haline gelen Malik El Şahbaz, 15 Şubat 1965’te halka hitap ederken yanına sokulan bir tetikçi tarafınca kurşun yağmuruna tutularak öldürüldü.
9. Martin Luther King
Martin Luther King, Amerikan sivil haklar hareketinin en önde gelen isimlerinden biriydi. Baptist bir papaz ve aktivist olarak şiddet içermeyen protestoya inanıyordu.1955’te Montgomery Otobüs Eylemi’ne öncülük eden King, Güney Hıristiyan Liderlik Konferansı’nın da (SCLC) kurucusudur. Aynı zamanda Washington Yürüyüşü‘nün organizatörlüğünü üstlenmişti. Meşhur “Bir Hayalim Var” konuşmasını da Washington Yürüyüşü’nde yapmıştı. Hayatı siyahilerin temel hak ve özgürlüklerini sağlamaya yönelik mücadelelerle geçen Martin Luther King, 4 Nisan 1968’te kalmış olduğu bir motelde uğramış olduğu suikast kararı hayata veda etti.
10. Claudette Colvin
Rosa Parks’ın otobüste bir beyaza koltuğunu vermeyi reddetmesinden tam dokuz ay önce, 15 yaşındaki Claudette Colvin de aynı sebepten ötürü Alabama Montgomery’de tutuklanmıştı. Bu vaka, aslında 1955’teki Montgomery Otobüs Boykotu’nun kıvılcımlanmasını tetikledi. Daha sonrasında Colvin, şehirdeki otobüs ayrımcılığına meydan okumayı amaçlayan Browder-Gayle davasının bir parçası olarak mahkemede anlatım verdi. Nihayet otobüsteki ayrımcılığın anayasaya aykırı olduğuna dair karar Amerikan Yüksek Mahkemesi tarafından onaylanmıştı. Böylece, Claudette Colvin’in de yoğun çabalarıyla Alabama’daki ırksal otobüs ayrımcılığına son verilmişti.
11. Julian Bond
Julian Bond, Morehouse College’de okurken Şiddetsiz Öğrenci Koordinasyon Komitesi’nin (SNCC) kurucu üyesiydi. 1961’den 1966’ya kadar SNCC’nin iletişim direktörü olarak, sivil haklar için protestolar planlamak ve seçmen kayıtlarını düzenlemek için ülkenin güneyini dolaştı. Daha sonra beyazların üstünlüğünü savunanlara karşı yasal davalar açan Güney Yoksulluk Hukuk Merkezi’ni kurdu. Hem Georgia Temsilciler Meclisi’nde bununla birlikte Georgia Eyalet Meclisi’nde toplam 20 sene vazife icra eden Bond, bununla beraber 1998’den 2010 yılına kadar NAACP’nin başkanlığını üstlendi.
12. John Lewis
Martin Luther King’in de dahil olduğu Büyük Altılı olarak malum aktivistlerden biri olan John Lewis, henüz küçük bir çocukken siyahi insanların hak ve özgürlükleri için düzenlenen oturma eylemleri sırasında aktivizm ile tanıştı. Freedom Ride ve Montgomery yürüyüşlerinin önderliğini yapan Lewis, yaşamı pahasına ayrımcılığın karşısında durmuş, hayatının büyük bir kısmını eşit hak ve özgürlükleri sağlamak için savaşım ederek geçirmişti. 2011 yılında Barack Obama tarafınca Özgürlük Madalyası ile onurlandırılan John, 2020 senesinde pankreas kanseri sebebiyle yaşamını kaybetti.
13. Tarana Burke
1973’te New York’ta doğmuş Tarana Burke, hanımefendileri eşeysel rahatsız etme ve cinsel taarruz karşısında seslerini çıkarmaya davet eden #MeToo hareketinin yaratıcısıdır. Başlarına gelen taciz olaylarını Twitter’da #MeToo etiketiyle paylaşan hanımefendiler, seslerini dünyanın dört bir yanına duyurmaya başladı. Bir süre sonra Nicole Kidman, Jennifer Lawrence, Ashley Judd ve Gwyneth Paltrow şeklinde ünlü isimler de bu harekete yardımcı verdi. 2017 senesinde Time Dergisi tarafından “Yılın Kişisi” seçilen Burke, şimdilerde siyahi genç hanımefendilerin şahsi gelişimlerine yardımcı olmak için Girls For Gender Equity’de kıdemli direktör olarak vazife yapıyor.
14. Nekima Levy Armstrong
Amerikalı sivil haklar aktivisti ve avukat olan Nekima Armstrong, özellikle George Floyd cinayetinin ardından milli düzeyde ön plana çıkan bir isimdi. 2015 – 2016 yılları arasında NAACP’nin Mineapolis başkanlığını yaptı. 2014 yılından beri ise siyahilerin temel hak ve özgürlükleri için birçok protestoya katıldı. Aynı zamanda kendisini ırksal, toplumsal ve ekonomik sınırlar arasında köprüler kurmaya adamış bir teşkilat olan Racial Justice Network’ün de kurucusudur.
15. İbrahim X. Kendi
Tarihçi, yazar ve aktivist olan İbrahim Kendi, “How To Be An Antiracist” kitabının yazarıdır. Aynı zamanda Boston Üniversitesi Irkçılık Karşıtı Araştırma Merkezi’nin direktörü olan Kendi, 2021’de ırksal hakkaniyet konularını ele alan The Emancipator isminde çevrim içi gazeteyi kurdu.
Bu içeriğimiz de ilginizi çekebilir:
Rosa Parks: Otobüste Beyaz Bir İnsana Yer Vermeyi Reddederek Sivil Haklar Hareketini Başlatan İsim
Nobel Barış Ödülü Kazanan İnsan Hakları Aktivisti Nadia Murad Hakkında 11 Bilgi!
Kaynak: 1
kaynak – sozcu, listelist