anlamca kaynaşmiş birleşik fiil örnek

anlamca kaynaşmiş birleşik fiil örnek bilgi90’dan bulabilirsiniz

Birleşik fiil

Birleşik fiiller ya da bileşik fiiller, bir eylemi karşılamak üzere birden fazla sözcüğün bir araya gelmesi ile oluşturulmuş fiiller (eylemler). Bazı birleşik fiiller bir arada, bazıları iki ayrı sözcük halinde yazılır.

Birleşik fiiller yapılarına göre üçe ayrılır:

Kurallı bileşik fiiller[değiştir | kaynağı değiştir]

Kurallı bileşik fiiller, iki fiilin -aralarına geniş-düz ünlülerden (a, e) veya dar ünlülerden (ı, i, u, ü) birini alacak şekilde- birleşmesi yoluyla oluşur. Tamamı bitişik yazılır. Fiiller arasındaki ünlü, ilk fiilin son hecesi ile büyük ünlü uyumuna uyar:

Olumlu hâli: Fiil₁ + a, e / ı, i, u, ü + Fiil₂

Türkçedeki kurallı bileşik fiiller dört grupta incelenir:

Yeterlilik[değiştir | kaynağı değiştir]

Herhangi bir fiil ile bil- fiilinin birleşmesi ile oluşturulur. Fiiller arasına “a” veya “e” harflerinden biri gelir. Cümleye gücü yetme veya olasılık anlamı katar. Soru olarak kullanıldığında rica anlamı katar.

Yeterlilik fiilinin olumsuzunda bil- fiili düşer ve olumsuzluk eki eklenir. Ancak aradaki ünlü muhafaza edilir:

Bazı ağızlarda ve bazı Türkî dillerde olumsuz yapıda da “bil-” fiili muhafaza edilir:

Geniş zamanın olumsuzu ile karıştırılmamalıdır. Fiilden sonra -e, -a ekleri varsa yeterlilik fiilinin olumsuzu, yoksa geniş zamanın olumsuzu olur:

Tezlik[değiştir | kaynağı değiştir]

Herhangi bir fiil ile ver- fiilinin birleşmesi sonucu oluşur. Fiiller arasında dar ünlülerden (ı, i, u, ü) biri gelir. Cümleye tezlik, çabukluk anlamı katar.

Olumsuzluk eki –ma, -me asıl eylemden sonra gelirse önemsizlik, yardımcı fiil olan ver- den sonra gelirse olumsuz tezlik bildirir.

Süreklilik[değiştir | kaynağı değiştir]

Fiil sonuna dur-, kal-, gel- ve koy-^[1] fiillerinin eklenmesi ile oluşturulur. Fiiller arasına “e” veya “a” harflerinden biri gelir. Cümleye devam etme, süreklilik anlamı katar.

Yaklaşma[değiştir | kaynağı değiştir]

Fiil sonuna yaz- fiilinin eklenmesi ile oluşturulur. Fiiller arasına “e” veya “a” harflerinden biri gelir. Modern Türkçede kullanımı gitgide azalan bu yapı eylemin neredeyse (hemen hemen) gerçekleştiğini belirtir:

Yardımcı fiille yapılan birleşik fiiller[değiştir | kaynağı değiştir]

Etmek, eylemek, olmak, kılmak, yapmak gibi yardımcı fiillerinin isim soylu sözcüklerden sonra kullanılması ile oluşturulmuş fiillerdir.

Bu şekilde yapılan birleşik fiillerin isim kısmında bir ünlü düşmesi ya da bir ünsüz türemesi varsa birleşik fiil bitişik yazılır.

Yardımcı fiiller -aşağıdaki örneklerdeki gibi- tek başına bir anlam taşıyorsa ve önündeki isimle kaynaşmamışsa asıl fiildir ve bileşik fiil değildir:

Bazı kaynaklarda fiil+fiil yapısındaki kurallı bileşik fiillerde kullanılan yeterlilik, süreklilik, tezlik ve yaklaşma fiilleri (-ver, -yaz, -bil vs.) ile ek-fiiller (idi, imiş, ise, -dir) de yardımcı fiil kabul edilir.^[2]

Anlamca kaynaşmış (deyimleşmiş) birleşik fiiller[değiştir | kaynağı değiştir]

Sıklıkla bir arada kullanılan bazı sözcüklerin zaman içerisinde kaynaşması, deyim haline gelmesi ile oluşmuş birleşik fiillerdir. Örnekler:

İkili birleşik fiiller[değiştir | kaynağı değiştir]

İki ayrı fiilin belirli biçim kalıpları içinde bir araya gelip kaynaşmasından oluşan birleşik fiilleridir. Esas fiil genellikle zarf-fiil (-ip) yapısındadır.^[3] Örnekler:

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Yazı kaynağı : tr.wikipedia.org

Birleşik Fiiller: Kurallı, Deyimleşmiş ve Yardımcı Fiille Kurulanlar

Birleşik Fiiller: Kurallı Birleşik Fiiller, Yardımcı fiille Kurulanlar, Deyimleşmiş Birleşik Fiiller

Yapılışları/oluşumları itibariyle Türkçede üç türlü birleşik fiil vardır:

1) Yardımcı Fiillerle Yapılan Birleşik Fiiller

2) Kurallı Birleşik Fiiller
a) Sürerlik (Süreklilik) Birleşik Fiilleri
b)Tezlik Fiili
c) Yeterlik (Yeterlilik) Fiili
d) Yaklaşma Fiili

3) Anlamca Kaynaşmış (Deyimleşmiş) Birleşik Fiiller

En az iki sözcüğün, birleşerek veya öbekleşerek oluşturduğu eylemlerdir. Birleşik eylemler farklı yöntemlerle oluşturulabilir:

“Etmek, olmak; bulmak, yapmak, buyurmak, eylemek ve kılmak” yar­dımcı fiilleri ad soylu bir sözcükle bir eylemi birlikte ifade edecek şekilde öbekleşir, birleşik fiil oluşturur.

Örnekler:

Dikkat! Yardımcı eylemlerin kendilerinden önceki adlarla birleşik yazılmaları için ad soylu sözcükte ya ses düşmesi ya da ses türemesi olmalıdır:

Dikkat! “etmek” ve “olmak” sözcükleri tek başlarına bir anlam kazanmışlarsa yardımcı eylem değil eylemdir; bunlardan önceki sözcük farklı bir öğedir veya bir öğenin parçasıdır.

Örnek Soru-1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “etmek” sözcüğü yardımcı eylem olarak kullanılmamıştır? (ÖSS – 1982)
A) Bu konuda ona ancak sen yardım edebilirsin.
B) Evde yoktuk, misafirlerimizi yolcu etmeye gitmiştik.
C) Bu ödülü çoktan hak ettiğini o da biliyordu.
D) Bu tablo sence on bin lira eder mi?
E) Bunu birçok kez kendisinden rica ettim.
Cevap: D

Örnek Soru-2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “olmak” sözcüğü tek başına yüklem görevi üstlenmiştir?
A) Olanları duyunca yüzü bembeyaz olmuştu.
B) Yolcu gemisi sonunda gözden kayboldu.
C) Oğlunuz bu yıl doktor olacak.
D) Kız kardeşiniz geçen yıl mı öğretmen oldu?
E) Sonunda hep senin dediklerin oluyor.
Cevap: E

Uygulama:
Aşağıdaki dizelerde geçen eylemleri ve yardımcı eylemle kurulan birleşik eylemleri bulunuz.
Kimi benim gibi erir derdinden
Kimi senin gibi mutlu olur.
Bahsetti derinden ona hâlim
Aşkın bu onulmaz yarasından

Belli bazı fiillerin başka fiillerle, bir ara yardımcı ünlünün de yardımıyla birleşmesi yoluyla oluşurlar, (fiil + ara ses + fiil) En önemli özellikleri bitişik yazılmalarıdır. Belli bazı anlamları ifade ederler.

a) Sürerlik (Süreklilik) Birleşik Fiilleri:

“-edurmak, -ekalmak, -egelmek” eylem­leri getirilerek yapılır. Eylemin gerçekleşmesindeki sürekliliği ifade ederler.

b) Tezlik Fiili:

“-ivermek” fiiliyle yapılır. Eylemin çabucak, kısa zamanda; bazen de umulmadık zamanda aniden gerçekleşiverdiğini ifade eder.

Not: Olumsuz kullanımlarında önem vermeme, oralı olmama gibi anlamlar ortaya çıkar:

c) Yeterlik (Yeterlilik) Fiili:

“-ebilmek” fiiliyle yapılır. Fiile “gücü yetme, başarma” anlamı katar. İzin isteme, izin verme, olasılık gibi anlamlar da katabilir.

Bu birleşik eylemin olumsuzluğu değişik biçimlerde yapılabilir:

Bu kullanımlarda bazen isteğe bağlı, bazen istek dışı olasılık anlamı görülebilir:

d) Yaklaşma Fiili:

“-eyazmak” fiiliyle yapılır. Eylemin gerçekleşmediğini; ancak gerçekleşmeye yaklaştığını ifade eder:

Not: “-esi”, “-eceği”, “-miş”, “-r, -mez” eklerini alan eylemlerle “gel-mek”, “ol-mak”, “bulun-mak”, “tut-mak” eylemleri öbekleşerek (Bunlar ayrı yazılan birleşik ey­lemlerdir.) “başlama”, “bitirme”, “isleklenme”. “beklenmezlik” anlamı kazandırabilir:

Örnek Soru-1. Türkçede birleşik eylemler, ad soylu bir sözcükle yardımcı eylemlerden oluşan öğe­lerdir. Bu tanımın dışında kalan birleşik eylem, aşağıdakilerden hangisinde vardır?
A) Bunun böyle olacağını hissetmiştim.
B) Aceleye gerek yok, biraz sabret.
C) Nasıl oldu bilmem, birden ortadan kayboldu.
D) Kaç gündür bu daracık yere hapsolduk.
E) Artık bastonsuz yürüyebiliyormuş.
Cevap: E

Örnek Soru-2. Aşağıdaki altı çizili birleşik eylemlerden hangisinin kuruluşu (yapılışı) farklıdır?
A) Müdür Bey, sizinle bir daha görüşmeyebilir.
B) Sizler gidedurun benim birazcık işim var.
C) Yazarımızla benim için bir görüşüversen!
D) Ayağım kayınca, merdivenden düşeyazdım.
E) Onunla çalışmaktan vazgeçti sanırım.
Cevap: E

Uygulama:

… Böyleyken ilkbahar da bir taraftan kapıya dayanmıştı. Onları, kır çiçeklerinin kokusunu rüzgârın taşıdığı, şehrin sapa yerlerine, ansızın görülüveren sapa ve havasız mahallelere; daracık dönemeçlere çağırıyordu. Bu bir cesaretti. Bahar en zapt edilmez zannedilen yerlere de girmiş hatta—–
Bu parçayla ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız.
1. Birleşik eylemleri bulunuz, bunların türlerini yazınız.
2. Birleşik sözcükleri yazınız.
3. İsim tamlamalarını bulunuz ve türlerini yazınız.
4. Sıfat tamlamalarını bulunuz.

Genellikle ad soylu bir söz­cükle bir fiilin kalıplaşıp anlamca kaynaşmasıyla oluşur. Çoğu mecazlıdır. Bu özellikleriyle deyim sayılırlar:

Bazı durumlarda ikiden fazla sözcüğün öbekleşmesi de görülür:

Bunlar, genellikle anlamla ilgili sorularda karşımıza çıkmaktadır.

Örnek Soru-1. Aşağıdaki altı çizili yüklemlerden hangisi “deyim” özelliği taşımaktadır?
A) Birkaç gün sonra bu güzelim şehri terk edeceğim.
B) Korku-saygı karışımı bir duyguyla ona boyun eğdik.
C) Kendine dikkat etmezsen hasta olursun.
D) En sonunda kararından vazgeçirdik onu.
E) Karşımıza geçmiş gülüp duruyor hiç utanmadan.
Cevap: B

Örnek Soru-2. Aşağıdakilerin hangisinde birden çok birleşik fiil vardır? (ÖYS – 1992)
A) Kimi benim gibi erir derinden
Kimi senin gibi çok mutlu olur
B) Bahsetti derinden ona halim
Aşkın bu onulmaz yarasından
C) Soldu günden üne sessiz soldu
Dediler hep: “Kıza bir hâl oldu!”
D) Bir öğreniversin aşkı
Ağacı o vakit seyredin
E) Dalıveriyoruz arada bir
Belli bir şey var aramızda
Cevap: D

Uygulama:

Aşağıdaki cümlelerde geçen anlamca kaynaşmış birleşik fiilleri bulup nasıl oluştuklarının açıklamasını yazınız.

Ayrıca bakınız ⇒ Türkçede Birleşik Fiiller ve Anlam Kaymaları

Yazı kaynağı : www.turkedebiyati.org

e�itim ��retim ile ilgili belgeler
> konu anlat�ml� dersler
>
T�rk�e dersi ile ilgili konu anlat�mlar

>
kelime t�rleri, s�zc�k t�rleri ile ilgili konu anlat�mlar

ANLAMCA KAYNA�MI�
B�RLE��K F��LLER, EYLEMLER, �ZELL�KLER� (1) (KEL�ME T�RLER�) (T�RK�E DERS� KONU ANLATIM)

Anlamca kayna�m��
bile�ik fiiller, bir araya gelen ad ve eylemden kimi zaman birinin kimi zamanda
her ikisinin ger�ek anlamlar�ndan uzakla�arak anlamca kayna�mas�yla olu�an
bile�ik eylemlerdir.

Anlamca kayna�m��
bile�ik eylemler,
�u yollarla olu�abilir:

-Bir eylemin,
eylemsi ya da yard�mc� eylemle birle�mesiyle meydana gelebilirler.

�o�u mecaz anlaml�d�r.

Deyimler anlamca kayna�m��
birle�ik fiillerdir.

�rnek:

G�resi gel(mek)

A�layaca�� tut(mak)
  Bu bile�ik eylemde, ikinci s�zc�k (eylem) ger�ek anlam�ndan uzakla�m��t�r.

Bilmezlikten gel(mek)                                              
.

Bitirmi� ol(mak)                         

-Ad soylu
s�zc�klerle bir eylemin birle�mesinden meydana gelebilirler.

�rnek:

Hasta
d��(mek)         Bu bile�ik eylemlerde, ad soylu s�zc�kler

Ac�
�ek(mek)                               ger�ek anlam�n� korurken, eylemler

Nasihat ver(mek)
                      ger�ek anlam�ndan uzakla��r.

Yalan at(mak)

-Hem ad hem de
eylemin ger�ek anlam�ndan uzakla�arak bir deyim grubu olu�turmas�ndan meydan
gelen birle�ik eylemler.

�rnek:

Abay� yak(mak)

�am devir(mek)

Ba�� g��e er(mek)

Ka��kla yedirip
sap�yla g�z ��kar(mak)

UYARI: Ad eylemin ger�ek anlam�n� yitirdi�i ancak deyim
olu�turmayan ve biti�ik yaz�lan birle�ik eylemler de vard�r.

�rnek:

Varsay(mak)

Vazge�(mek)

Elver(mek)

�ng�r(mek)

-C�mlenin
��elerine ayr�lmas�nda birle�ik eylemler bir b�t�n (bilgi yelpazesi.net) olarak ele al�nmal�, ayn� ��eyi olu�turduklar�na
dikkat edilmeli, b�l�nmemelidir.

�rnek:

B u  k o n u d a 
b u r n u n d a n  k � l  a l d � r m � y o r. (yanl��)

                          Dolayl� T�mle�  Nesne    Y�klem

B u  k o n u d a 
b u r n u n d a n  k � l  a l d � r m � y o r. (Do�ru)

                                            Y�klem

Kar���k �rnekler:

��unlar� bir daha g�zden ge�ir.�

�Onun ��erine iki ki�i s�z ald�.�

�Bug�n hasta d��t�, hi� de iyi
g�r�nm�yor.�

�T�m canl�lar dile gelmi�ti
sanki.�

�Burada ge�en y�l meydana gelen
olayda, iki ki�i �lm��t�.�

�Bu davran���, onu herkesin
g�z�nden d���rd�.�

�Kebaplar� g�r�nce a�z�n�n suyu
ak�yordu.�

* Burun k�v�rmak, di� bilemek, kafa
�t�lemek, g�ze girmek, g�zden d��mek, kalp k�rmak, burun k�v�rmak, saman
alt�ndan su y�r�tmek, bin dereden su getirmek, y�re�i a�z�na gelmek�

* hasta d��mek, yorgun d��mek, �aptan
d��mek, g�zden d��mek…

* hakk�ndan gelmek, g�z boyamak, yola
gelmek… Baz� durumlarda ikiden fazla s�zc���n �bekle�mesi de g�r�l�r:

* s�t d�km�� kediye d�nmek

* etekleri zil �almak Bunlar,
genellikle anlamla ilgili sorularda kar��m�za ��kmaktad�r.

* a��z yokla-, a�z� kulaklar�na var-,
a�z�na bak-, a�z�ndan baklay� ��kar-, a��r bas-, ba� kald�r-, boyun e�-,
bo�az�na kadar bat-, bo� at�p dolu tut-, �ile �ek-, deveye hendek atlat-, elini
ete�ini �ek-, etekleri zil �al-, g�z at-, g�ze gel-, g�zden d��-, g�zden ka�-,
hasta d��-, i�neyle kuyu kaz-, korkudan alt�na et-, kulak kesil-, kula��na
�al�n-, saman alt�ndan su y�r�t-, pabucu dama at�l-, sevin�ten g�bek at-, ta��
gedi�ine koy-, baltay� ta�a vur-, y�z bul-.

B�RLE��K F��LLER, B�RLE��K EYLEMLER �ZET ANLATIM

En az iki s�zc���n, birle�erek veya
�bekle�erek olu�turdu�u eylemlerdir. Birle�ik eylemler farkl� y�ntemlerle
olu�turulabilir.

�ki ya da daha fazla kelimenin bir
araya gelerek olu�turduklar� fiillerdir.

�� Yolla Yap�l�r:

A. YARDIMCI F��LLERLE YAPILAN B�RLE��K F��LLER:

“Etmek, eylemek, olmak ve k�lmak”
yard�mc� fiilleri ad soylu bir s�zc�kle bir eylemi birlikte ifade edecek �ekilde
�bekle�ir, birle�ik fiil olu�turur.

Bir yard�mc� fiille ondan �nce gelen
isim soylu bir s�zc�kten olu�ur. Yard�mc� fiil olarak �etmek, olmak, eylemek,
k�lmak� gibi fiiller kullan�l�r.

�rnekler:

Etmek Yard�mc� Fiili �le:

�Bu olay beni �ok tedirgin etti.�

�Gelmeden �nce mutlaka telefon
ederdi.�

�Ak�amki yemek beni rahats�z etti.�

�Her �ey yoluna girer, biraz sabret.�

c�mlelerinde alt� �izili s�zler
bile�ik fiildir. Bu fiillerde daha �ok isim g�revindeki s�zc���n anlam�
hakimdir.

Uyar�:

�Etmek� yard�mc� eylemi baz�
c�mlelerde kendi anlam�nda da kullan�labilir.

�Bu ev s�ylendi�i kadar etmez.�

c�mlesinde �etmek� eylemi �de�er,
tutar� anlam�nda kullan�lm��t�r.

Uyar�:

Bazen �etmek� yard�mc� fiiliyle isim
aras�na ba�ka s�zc�kler girebilir.

��ok a��r i�ler y�klendi s�rt�na, ama
�ikayet bile etmedi adam.�

Uyar�:

Bu t�r fiillerde isim soylu s�zc�k
�o�u zaman �ekim eki alamaz. Ancak bazen istisnalar g�r�lebilir.

�Hele bir dedi�ini yapma, sana ne
i�ler eder g�r�rs�n.� c�mlesinde �i�ler� s�zc��� �o�ul eki alm��t�r.

Olmak Yard�mc� Fiili �le:

�Adam birden ortal�ktan yok oldu.�

�So�ukta uzun s�re kal�nca hasta
olmu�.�

�Konu�mac�n�n s�zlerine herkes mest
oldu.�

�Bu k���k odaya iki g�nd�r
hapsolduk sanki.�

c�mlelerinde alt� �izili eylemler
bile�ik eylemdir.

Uyar�:

�Karde�im bu y�l doktor olacak.�

c�mlesinde �olmak� eylemi meslek
bildirmi�. Bu t�r kullan�mlarda da bile�ik fiil yapm��t�r.

Uyar�:

�Olmak� fiilinin bile�ik eylem yap�p
yapmad���n� anlamak i�in onu kendinden �nceki s�zc�kle kullanabiliriz. �rne�in
�doktor olmak� anlaml� bir fiildir de �dald���m olmak� anlaml� de�ildir.

Uyar�:

Bunlar�n d���nda kullan�lan �eylemek,
k�lmak� gibi yard�mc� eylemler g�n�m�zde yerlerini �etmek� eylemine
b�rakm��lard�r.

Seyreyledim e�kal-i hayat�

Ben havz-� hayalin sular�nda

dizelerinde alt� �izili eylem
�eylemek� yard�mc� eylemiyle yap�lan bir bile�ik eylemdir.

�S�z� etkili k�lmak i�in
s�zc�kleri iyi se�mek gerekir.�

c�mlesindeki �etkili� s�zc��� de �k�lmak�
yard�mc� eylemiyle yap�lm��t�r.

Uyar�:

�Olmak, etmek� yard�mc� eylemi kendi
anlam�nda da kullan�labilir.

“etmek” ve “olmak” s�zc�kleri tek
ba�lar�na bir anlam kazanm��larsa yard�mc� eylem de�il eylemdir; bunlardan
�nceki s�zc�k farkl� bir ��edir veya bir ��enin par�as�d�r.

* Bu y�l meyveler erken oldu.
(“oldu”, tek basma eylemdir; “olgunla�mak” anlam�ndad�r.)

* Sizce bizim bu ev ka� para eder?
(“eder”; “tutar”, “sat�l�r” gibi anlamlar ta���maktad�r.)

* Birka� dakika sonra orada olurum,
(“olurum”; “bulunurum”, “ula�abilirim” gibi anlamlar ta��maktad�r.)

* Evlendikten yedi y�l sonra �ocuklar�
oldu. (“oldu”; “d�nyaya gelmek”, “do�mak” gibi anlamlar ta��maktad�r.)

�Benim de bazen hayallere dald���m
olmu�tur.�

Di�er �rnekler:

* Sizin g�r��lerinizi kabul
etmiyorlar.

* Te�ekk�r ederim, diyerek
yan�m�zdan ayr�ld�.

* Tan��t���m�za memnun oldum,
yine g�r��elim.

* Bizleri mutlu k�ld�n�z.

Uyar�:

Yard�mc� eylemlerin kendilerinden
�nceki adlarla yaz�lmalar� i�in ad soylu s�zc�kte ya ses d��mesi ya da ses
(bilgi yelpazesi.net) t�remesi olmal�d�r:

* ��kt�m, seyreyledim
Frengistan’� illeri var bizim ile benzemez. (seyir eyledim)

* Zannedersem, ge�en y�l fark
etmi�tim yaln�z kald���m�. (zan edersem)

* Kad�nca��z�n hayat� zehrolmu�tu
o�lunun y�z�nden. (zehir olmu�tu)

B. KURALLI B�RLE��K F��LLER:

Belli baz� fiillerin ba�ka fiillerle,
bir ara yard�mc� �nl�n�n de yard�m�yla birle�mesi yoluyla olu�urlar, (fiil + ara
ses + fiil)

En �nemli �zellikleri
biti�ik yaz�lmalar�d�r. Belli baz� anlamlar�
ifade ederler.

Bunlar belli kurallara g�re yap�lan ve
her birinin �zel bir adla kar��land��� fiillerdir.

Yard�mc� eylemden �nce bir fiil
unsurunun getirilmesiyle yap�l�r.

D�rt Grupta �ncelenir:

1. S�rerlik (S�reklilik) Birle�ik Fiilleri: “-edurmak, -ekalmak,
-egelmek” eylem�leri getirilerek yap�l�r. Eylemin ger�ekle�mesindeki s�reklili�i
ifade ederler.

�rnekler:

* Siz �u yaz�y� iceleyedurun
biraz sonra ben de size kat�l�r�m.

* O giderken araban�n ard�ndan
bakakald�k. (Olumsuz kullan�mlar� yoktur.) Bakakald�k.

�Kavga edenlerin haline bakakald�.�

�Sen olay� d���nedur, ben �u
yaz�y� m�d�re verip geleyim.�

�As�rlar �ncesinden s�regelen
bu adetleri b�rakmak kolay de�il.�

2. Tezlik Fiili:
“-ivermek” fiiliyle yap�l�r. Eylemin �abucak, k�sa zamanda; bazen de umulmad�k
zamanda aniden ger�ekle�iverdi�ini ifade eder.

�rnekler:

* Bardak elimden d���verdi.

* Adamca��z bay�l�vermesin mi?

�O kadar soruyu bir saatte
��z�verdi.�

��u paketleri ���nc� kata ��kar�ver.�

Uyar�:

Olumsuz kullan�mlar�nda �nem vermeme,
oral� olmama, vazge�me gibi anlamlar ortaya ��kar:

* Bug�n de d��ar�ya ��kmayay�ver.

* Onlar sizden ho�lanm�yorsa, siz de
onlara gitmeyiverin can�m!

* O kadar bekledim, bana bir mektup
bile yaz�vermedin.

* Adam�n �zerine fazla gitmeyin, sonra
bir daha gelmeyiverir.

3. Yeterlik (Yeterlilik) Fiili:
“-ebilmek” fiiliyle yap�l�r. Fiile “g�c� yetme, ba�arma” anlam� katar. �zin
isteme, izin verme, olas�l�k gibi anlamlar da katabilir.

* Arabay� tek ba��ma itebilirim.
(G�c� yetme)

* Gidebilir miyiz? (�zin
isteme) Gidebilirsiniz, (izin verme)

�Kap�y� biraz a�abilir miyiz?�
(�zin isteme)

�Sizinle ben de gelebilirim.�
(�zin isteme)

* Bug�n ya�mur ya�abilir.
(Olas�l�k)

Uyar�:

Bu birle�ik eylemin olumsuzlu�u
de�i�ik bi�imlerde yap�labilir:

gelebilirim: gelemem, gelmeyebilirim,
gelemeyebilirim.

g�rebilirsin: g�remezsin,
g�rmeyebilirsin, g�remeyebilirsin.

�Soruyu kimse ��zemedi.�

��ok arad�m, ama bulamad�m.�

c�mlelerinde alt� �izili s�zc�kler
yeterlik fiilinin olumsuz �ekilleridir. G�r�ld��� gibi yard�mc� eylem yoktur.
Fiile �-ama-, -eme-� �eklinde bir ek getirilerek olu�turulmu�tur.

Uyar�:

Bazen bir fiile yeterlik fiilinin hem
olumlu hem olumsuz �ekilleri getirilebilir.

Bu kullan�mlarda bazen iste�e ba�l�,
bazen istek d��� olas�l�k anlam� g�r�lebilir:

* Yar�n, bir i�im ��karsa
gelemeyebilirim. (�stek d��� olas�l�k)

* Bu konuya de�inmeyebilirim.
(�ste�e ba�l� olas�l�k)

�Bu soruyu o da ��zemeyebilir.�
(Olas�l�k)

4. Yakla�ma Fiili:
“-eyazmak” fiiliyle yap�l�r. Eylemin ger�ekle�medi�ini; ancak ger�ekle�meye
yakla�t���n� ifade eder:

�rnekler:

* Adam korkudan bay�layazd�.

* Barda�� d���reyazd�m.

* ��e giderken yolda d��eyazd�m.

Uyar�:

“-esi”, “-ece�i”, “-mi�”, “-r, -mez”
eklerini alan eylemlerle “gel-mek”, “ol-mak”, “bulun-mak”, “tut-mak” eylemleri
�bekle�erek (Bunlar ayr� yaz�lan birle�ik eylemlerdir.) “ba�lama”, “bitirme”,
“isleklenme”. “beklenmezlik” anlam� kazand�rabilir:

* Oy, g�resim geldi sevdi�im
seni. (isteklenme)

* Hayret, �ocu�un ders �al��aca��
tuttu. (beklenmezlik)

* Buraya kadar gelmi� bulunduk,
i�eriye girelim bari. (bitirme)

* Gider olduk bu yerlerden,
kalanlara selam olsun. (ba�lama)

* Dizlerim tutmaz oldu, biraz
dinlenelim. (ba�lama)

C. ANLAMCA KAYNA�MI� (DEY�MLE�M��) B�RLE��K F��LLER:

Genellikle ad soylu bir s�zc�kle bir
fiilin kal�pla��p anlamca kayna�mas�yla olu�ur. �o�u mecazl�d�r. Bu
�zellikleriyle deyim say�l�rlar:

�rnekler:

* hasta d��mek, yorgun d��mek, �aptan
d��mek, g�zden d��mek…

* hakk�ndan gelmek, g�z boyamak, yola
gelmek…

�rnekler:

Baz� durumlarda ikiden fazla
s�zc���n �bekle�mesi de g�r�l�r:

* s�t d�km�� kediye d�nmek

* etekleri zil �almak Bunlar,
genellikle anlamla ilgili sorularda kar��m�za ��kmaktad�r.

>>>TIKLAYIN<<<

�T�RK�E DERS� �LE �LG�L� TEST SORULARI, SORULAR�
SAYFASINI G�RMEK �STERSEN�Z

>>>TIKLAYIN<<<

�T�RK�E DERS� �LE �LG�L� YAZILI SORULARI�
SAYFASINI G�RMEK �STERSEN�Z

>>>TIKLAYIN<<<

Yazı kaynağı : bilgiyelpazesi.com

Yorumların yanıtı sitenin aşağı kısmında

Ali : bilmiyorum, keşke arkadaşlar yorumlarda yanıt versinler.