anayasanın 15. maddesi çekirdek haklar

anayasanın 15. maddesi çekirdek haklar bilgi90’dan bulabilirsiniz

Temel Hak ve Özgürlüklerin Durdurulması

Savaş, seferberlik, şiddet olayları, deprem, salgın hastalıklar gibi olağanüstü hallerde temel hak ve özgürlükler durdurulabilir.

Savaş, seferberlik, şiddet olayları, deprem, salgın hastalıklar gibi olağanüstü hallerde temel hak ve hürriyetler (özgürlükler) normal dönemlere göre daha aşırı ölçüde sınırlandırılabilir. Hatta askıya bile alınabilir.

Olağanüstü (olağandışı) veya istisnai yönetim usulleri adı verilen böyle dönemler, temel haklara geçici olarak olağan rejimdekinden farklı kayıtlamalar getirilmesine yol açar.

İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi (İHAS) 15 maddesi, taraf devletlerin savaş veya ulusun varlığını tehdit eden başka bir genel tehlike halinde durumun gerektiği ölçüde ve uluslararası hukuktan doğan yükümlülüklere ters düşmemek şartıyla, bu sözleşmede öngörülen yükümlülüklere aykırı tedbirler alabilmesine izin vermektedir.

İHAS’ın 15. maddesine T.C. Anayasası’nda da karşılık verilmiştir. 1892 Anayasası’nda bu söylemler çok değiştirilmemiştir. 1982 Anayasası’na göre temel hak ve özgürlüklerin durdurulması için şu şartların yerine getirilmesi gerekmektedir.

Sert Çekirdek Haklar (Dokunulamayan Haklar)

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 15. Maddesi

IV. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması

Savaş, seferberlik, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir.

Birinci fıkrada belirlenen durumlarda da, savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında, kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne dokunulamaz; kimsenin, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz; suç ve cezalar geçmişe yürütülemez; suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.

Yazı kaynağı : kabafii.com

OHAL, HAK ve ÖZGÜRLÜKLER

Savunmahareketi.org – 21 Temmuz 2016 günü saat 01.00’dan itibaren 90 gün süreyle ülke genelinde olağanüstü hal ilan edildi ve TBMM’de onaylandı.

OHAL’in gerekçesi 1982 Anayasası’nın 120. maddesinde yer alan “şiddet olaylarının yaygınlaşması ve kamu düzeninin ciddi bir biçimde bozulması” olarak açıklandı.

OHAL’in açıklanmasını takiben siyasal iktidar “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin askıya alındığı” yönünde açıklamalarda bulundu. Gelinen noktada Türkiye’nin yakın tarihindeki OHAL deneyimleri ve uluslararası sözleşmeler çerçevesinde vatandaşın hukuken korunan haklarının neler olduğu ve hangilerinin askıya alınabileceği tartışılır oldu.

121. maddeye göre TBMM, Bakanlar Kurulunun istemi üzerine, her defasında dört ayı geçmemek üzere, olağanüstü hal süresini uzatabilecek veya olağanüstü hali kaldırabilecek.

Olağanüstü hal süresince, Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda kanun hükmünde kararnameler (KHK) çıkarabilecek. Bu kararnameler, Resmi Gazetede yayımlandığı gün Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin onayına sunulacak.

Olağan dönemlerde de çıkarılması mümkün olan olağan dönem KHK’ların aksine OHAL KHK’ları Anayasa’nın 91. maddesi’nde öngörülen usullere bağlı değil. Anayasa’nın 91. maddesine göre KHK çıkarılması için, TBMM tarafından, KHK’nın amacını, kapsamını, ilkelerini, kullanma süresini ve süresi içinde birden fazla kararname çıkarılıp çıkarılamayacağı konularını belirleyen bir yetki kanunu çıkarılması gerekiyor. OHAL KHK’ları ise yetki kanununa ihtiyaç duymuyor. OHAL KHK’ları kapsam yönünden de olağan dönem KHK’larından ayrılıyor. Olağan dönem KHK’ları ile “Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleri ile dördüncü bölümünde yer alan siyasî haklar ve ödevler” düzenleme konusu yapılamıyor. OHAL KHK’ları içinse böyle bir kısıtlama öngörülmüyor. Anayasa’nın 148. maddesi uyarınca OHAL KHK’ları hakkında şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılık iddiasıyla, Anayasa Mahkemesine de gidilemiyor

OHAL Süresince Alınabilecek Tedbirler

Olağanüstü hal uygulama ve yetkileri 2935 sayılı kanunda düzenleniyor. 2935 sayılı Olağan Üstü Hal Kanununa göre, şiddet olaylarının yaygınlaşması ve kamu düzeninin ciddi bir biçimde bozulması hallerinde, yıllık izinlerin iptali ve belirli bölgelere giriş çıkışın denetlenmesi gibi tedbirlere ek olarak alınabilecek tedbirler şu şekilde sayılmıştır:

1. Sokağa çıkmayı sınırlamak veya yasaklamak,
2. Kişilerin üstünü, araçlarını aratmak ve suç eşyası ve kanıt niteliğinde olanlara el koymak,
3. Gazete, dergi, kitap, el ve duvar ilanı ve benzerlerinin basılmasını yasaklamak veya izne bağlamak,
4. Sahne oyunlarını ve filmleri denetlemek veya gerektiğinde durdurmak veya yasaklamak,
5. Toplantı ve gösteri yürüyüşlerini yasaklamak, ertelemek veya izne bağlamak,
6. Ruhsatlı da olsa silah taşımak ve naklini yasaklamak,
7. kamu düzeni veya kamu güvenliğini bozabileceği kanısı uyandıran kişi ve toplulukların bölgeye girişini yasaklamak, bölge dışına çıkarmak veya bölge içerisinde belirli yerlere girmesini veya yerleşmesini yasaklamak,
8. İşçi çıkarılmasını üç aylık bir süreyi aşamamak üzere ertelemek veya izne bağlamak,
9. Derneklerin etkinliklerini, her dernek için ayrı karar alarak, üç ayı geçmemek üzere ertelemek,
10. Grev ve lokavt kararlarının uygulanmasını en çok 3 aya kadar ertelemek,
11. Gereken durumlarda “sınır ötesi harekat” düzenlemek.

Olağanüstü halin uygulanmasında görev ve yetki Valiye aittir. Eşgüdüm ise, Başbakanlık veya Başbakan’nın görevlendireceği bakanlıkça sağlanır. Yasa aynı zamanda, bakanlık temsilcilerinden oluşan bir Başbakanlık Olağanüstü Hal Koordinasyon Kurulu öngörmektedir. Bu Koordinasyon Kurulunun kuruluş ve çalışma esasları ise “Olağanüstü Hal Kurulu ve Bürolarının Kuruluş ve Görevleri ile Yükümlülüklerinin Karşılığının Tespiti ve Ödenmesi Hakkında Yönetmelik”te düzenlenmiştir. Koordinasyon Kurulu, Başbakanın görevlendirdiği bir bakanın başkanlığında Adalet, Milli Savunma, İçişleri, Dışişleri, Maliye, Sağlık, Tarım, Çevre ve Şehircilik, Ulaştırma, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Müsteşarları, Genel Kurmay temsilcisi, MGK Genel Sekreteri, MİT, YÖK Başkanı, Başbakan Askeri Danışmanı, Gençlik ve Spor Gn. Md. ve Sekreterya görevini yürüten görevli Validen oluşur.

Askıya Alınamayacak (Sert Çekirdek) Haklar

OHAL’in ilanı -her şeye rağmen- temel haklar üzerinde sınırsız bir yetki vermiyor. Anayasa’nın 15. maddesi savaş, sıkıyönetim ve olağanüstü hallerde dahi dokunulamayacak hak ve özgürlükleri açıklıyor. 15. maddeye göre, durumun gerektirdiği ölçüde ve milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir.

Ne var ki olağanüstü hallerde dahi kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne dokunulamayacağı, kimsenin din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamayacağı ve bunlardan dolayı suçlanamayacağı hüküm altına alınmış. Aynı düzenlemeye göre suç ve cezalar geçmişe yürütülemez, suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.

İdam cezasının kaldırıldığı ülkemizde, darbeye teşebbüs edenler için idam cezası getirilmesini Anayasa’nın 15. maddesi kesin olarak yasaklıyor.

Uluslararası Sözleşmeler’de OHAL ve Dokunulmaz Haklar

Taraf olunan uluslararası sözleşmeler de olağanüstü hallere ilişkin istisnaları düzenlemektedir. Türkiye’nin taraf olduğu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 15. maddesi, olağanüstü hallerde taraf devletlere yükümlülüklerini askıya alma hakkı tanıyor.

Ancak Sözleşmenin 2. maddesindeki yaşam hakkı, 3. maddesindeki işkence yasağı, 4. maddesindeki hiç kimsenin köle ya da kul durumunda tutulamayacağı ve 7. maddesindeki kanunsuz ceza olmayacağı, suçun işlendiği sırada uygulanabilir olan cezadan daha ağır bir ceza verilemeyeceği yönündeki hak ve özgürlükler hiçbir şekilde dokunulmayacak haklar kategorisinde yer alıyor.

Sözleşmenin 6 nolu ek protokolü, ölüm cezasını kesin olarak yasaklamış bulunuyor ve 15. maddedeki askıya alma hakkı ileri sürülerek ölüm olağanüstü hallerde ölüm cezasının uygulanamayacağı da ek protokolün 3. maddesiyle kesin olarak yasaklanmış durumda. 13 nolu ek protokol de ölüm cezasının kesin olarak kaldırıldığını, bu protokol için çekince konulamayacağını, olağanüstü hallerde de askıya alınamayacağını kesin olarak belirliyor.

Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi’nin 4. maddesinde de Olağanüstü durumlarda yükümlülük azaltmayla ilgili kurallar yer alıyor. Buna göre sözleşmeci taraf devletler, olağanüstü durumun meydana gelmesi ve bunu resmen ilan etmeleri halinde, durumun zorunluluklarının kesinlikle gerektirdiği ölçüde, uluslararası hukuktan doğan diğer yükümlülüklerine aykırı düşmeyecek ve ırk, renk, cinsiyet, dil, din, toplumsal köken gibi sebeplerle ayrımcılık içermeyecek şekilde, Sözleşmedeki yükümlülüklerinde azaltma yapabiliyor.

Sözleşmenin 6. maddesindeki yaşam hakkı, 7. maddesindeki işkence yasağı, 8. maddesindeki kölelik yasağı, 11. maddesindeki borç nedeniyle hapis yasağı, 15. maddesindeki kanunsuz ceza olmaz ilkesi, 16. Maddesindeki hukuk önünde kişi olarak tanınma hakkı ve 18. maddesindeki düşünce, din ve vicdan özgürlüğü konuları, yükümlülüklerin azaltılmasının istisnasını oluşturuyor.

Uluslararası sözleşmelerden doğan yükümlülükler ile Anayasa’nın 15. maddesindeki hiçbir şekilde dokunulamayacak hak ve özgürlükler yanında, olağanüstü hallerde uyulması gereken ilkeler de hukuk metinleri ile hukukun genel ilkeleri çerçevesinde bağlayıcılığını devam ettiriyor. Ölçülülük, orantılılık, hukuki iyiniyet ve demokratik toplumda zorunluluk gibi ilkeler başta olmak üzere, olağanüstü hal uygulamalarının, kararın gerektirdiği çerçeve içerisinde değerlendirilmesi gerekiyor.

Yazı kaynağı : www.savunmahareketi.org

Anayasa De�i�ikli�inin Temel Hak ve H�rriyetlerin S�n�rland�r�lmas� Bak�m�ndan Getirdikleri ve G�t�rd�kleri – Kemal G�zler

www.anayasa.gen.tr

Kemal G�zler, “Anayasa De�i�ikli�inin Temel Hak ve
H�rriyetlerin S�n�rland�r�lmas� Bak�m�ndan Getirdikleri ve G�t�rd�kleri:
Anayasan�n 13’�nc� Maddesinin Yeni �ekli Hakk�nda Bir �nceleme”, Ankara
Barosu Dergisi, Y�l 59, Say� 2001/4, s.53-67. <www.anayasa.gen.tr/madde13.htm>
(Konulu� Tarihi: 1.5.2004).

Bu makaleyi Ankara Barosu Dergisinde yay�nland��� haliyle
PDF format�nda indirmek i�in buras�n� t�klay�n�z.

Bu makalenin asl� Ankara
Barosu Dergisinde yay�nlanm��t�r.
Buraya konulmas�na izin verdi�i i�in Ankara Barosu Ba�kanl���na te�ekk�r ederiz.

Do�.Dr. Kemal
G�ZLER*

Anayasam�z�n ikinci k�sm� temel hak ve �devleri
d�zenlemektedir. �kinci k�s�m 12�nci maddeden 74��nc� maddeye kadar s�rmekte ve
toplam 62 adet maddeyi i�ermektedir. ��phesiz ki bu 62 maddenin hepsinin ayr�
bir �nemi vard�r. Ancak bu maddelerden biri en �nemlisidir. Bu madde, 13��nc�
maddedir. 13��nc� madde temel hak ve h�rriyetlerin s�n�rland�r�lmas� sistemini
belirleyen bir �er�eve madde niteli�indedir. 13��nc� maddede �ng�r�len �artlar,
b�t�n di�er maddelerde d�zenlenen temel hak ve h�rriyetlere uygulanabilir
niteliktedir. Temel hak ve h�rriyetlerin s�n�rlanmas�, 13��nc� maddenin
�ng�rd��� �artlar ve s�n�rlar dahilinde m�mk�nd�r. Temel hak ve h�rriyetlerin
s�n�rlanmas�n�n g�venceli bir sisteme ba�lan�p ba�lanmad��� 13��nc� maddedeki
�artlara g�re belirlenir. Temel hak ve h�rriyetlerin gerekli baz� durumlarda
s�n�rlan�p s�n�rlanamayaca�� yine 13��nc� maddedeki �l��tlere g�re tayin edilir.

��te b�ylesine �nemli olan 13��nc� madde, 3 Ekim 2001 tarih
ve 4709 say�l� T�rkiye Cumhuriyeti Anayasan�n Baz� Maddelerinin De�i�tirilmesi
Hakk�nda Kanunla[1]
de�i�tirilmi�tir.

Bu makalede Anayasa de�i�ikli�iyle 13��nc� maddede ne gibi
de�i�iklikler yap�ld���, bu de�i�ikliklerin neler getirdi�ini ve neler
g�t�rd���n� incelemeye �al��aca��z. �lk �nce 13��nc� maddenin eski �ekline g�re
temel hak ve h�rriyetlerin s�n�rland�r�lmas� sistemini k�saca hat�rlataca��z.
Daha sonra da, 13��nc� maddenin yeni �ekline g�re temel hak ve h�rriyetlerin
s�n�rland�r�lmas� sistemini inceleyece�iz.

13��nc� Maddenin Eski �ekli.- �lk �nce 13��nc�
maddenin ilk �eklini g�relim:

�Temel hak
ve h�rriyetlerin s�n�rlanmas�

MADDE 13.-
Temel hak ve h�rriyetler, Devletin �lkesi ve milletiyle b�l�nmez b�t�nl���n�n,
mill� egemenli�inin, Cumhuriyetin, mill� g�venli�in, kamu d�zeninin, genel
asayi�in, kamu yarar�n�n, genel ahl�k�n ve genel sa�l���n korunmas� amac� ile ve
ayr�ca Anayasan�n ilgili maddelerinde �ng�r�len �zel sebeplerle, Anayasan�n
s�z�ne ve ruhuna uygun olarak kanunla s�n�rlanabilir.

Temel hak ve
h�rriyetlerle ilgili genel ve �zel s�n�rlamalar demokratik toplum d�zeninin
gereklerine ayk�r� olamaz ve �ng�r�ld�kleri ama� d���nda kullan�lamaz.

Bu
maddede yer alan genel s�n�rlama sebepleri temel hak ve h�rriyetlerin t�m� i�in
ge�erlidir�.

G�r�ld��� gibi 13��nc� maddenin ilk �ekli, temel
hak ve h�rriyetlerin s�n�rland�r�lmas�n� baz� �artlara ba�lam��t�. Bu �artlar
�unlard�[2]:

1. S�n�rlama
kanunla olmal�d�r.

2. S�n�rlama
Anayasan�n s�z�ne ve ruhuna uygun olmal�d�r.

3. S�n�rlama
(a) �genel s�n�rlama sebeplerine� veya (b) �anayasan�n ilgili maddesinde
�ng�r�len �zel sebeplere� dayanmal�d�r.

4. S�n�rlama
�demokratik toplum d�zeninin gerekleri�ne ayk�r� olmamal�d�r.

5.
S�n�rlama �ng�r�ld��� ama� d���nda kullan�lmamal�d�r.

�imdi de 13��nc� maddenin 3 Ekim 2001 tarih ve 4709 say�l�
T�rkiye Cumhuriyeti Anayasan�n Baz� Maddelerinin De�i�tirilmesi Hakk�nda Kanunla[3]
de�i�tirilmi� �eklini g�relim:

Anayasa de�i�ikli�inden sonra 13��nc� madde �u h�le
gelmi�tir:

�Temel hak ve h�rriyetlerin s�n�rlanmas�

   MADDE 13.- Temel hak ve h�rriyetler, �zlerine
dokunulmaks�z�n yaln�zca Anayasan�n ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere
ba�l� olarak ve ancak kanunla s�n�rlanabilir. Bu s�n�rlamalar, Anayasan�n s�z�ne
ve ruhuna, demokratik toplum d�zeninin ve l�ik Cumhuriyetin gereklerine ve
�l��l�l�k ilkesine ayk�r� olamaz.�

13��nc� maddenin yeni �ekline g�re temel hak ve
h�rriyetlerin s�n�rland�r�lmas�n�n �artlar� �unlard�r:

1. S�n�rlama
kanunla olmal�d�r.

2. S�n�rlama
Anayasan�n s�z�ne ve ruhuna uygun olmal�d�r.

3. S�n�rlama anayasan�n ilgili maddesinde belirtilen
sebeplere ba�l� olmal�d�r.

4. S�n�rlama
temel hak ve h�rriyetlerin �zlerine dokunmamal�d�r.

5. S�n�rlama
�demokratik toplum d�zeninin gerekleri�ne ayk�r� olmamal�d�r.

6. S�n�rlama
�l�ik Cumhuriyetin gerekleri�ne ayk�r� olmamal�d�r.

7.
S�n�rlama ��l��l�l�k ilkesi�ne ayk�r� olmamal�d�r.

13��nc� maddenin eski �ekliyle yeni �ekli aras�nda
benzerlikler ve farkl�l�klar vard�r.

(I) Benzerlikler �unlard�r:

1. S�n�rlama
kanunla olmal�d�r.

2. S�n�rlama
Anayasan�n s�z�ne ve ruhuna uygun olmal�d�r.

3. S�n�rlama anayasan�n ilgili maddesinde �ng�r�len �zel
sebeplere dayanmal�d�r.

4.
S�n�rlama �demokratik toplum d�zeninin gerekleri�ne ayk�r� olmamal�d�r.

13��nc� maddenin eski �ekliyle yeni �ekli aras�nda baz�
farkl�l�klar da vard�r. ��yle ki, Anayasa de�i�ikli�i bir yandan maddenin
eski �eklinde bulunmayan baz� yenilikler getirmi�tir. Ancak Anayasa de�i�ikli�i,
maddenin eski �eklinde olan baz� �eyleri de y�r�rl�kten kald�rm��t�r.
Dolay�s�yla, 13��nc� maddede yap�lan Anayasa de�i�ikli�inin getirdi�i ve
g�t�rd��� �eyler vard�r.

(II) Anayasa de�i�ikli�inin getirdikleri �unlard�r:

1.
Temel hak ve h�rriyetlerin �zlerine dokunma yasa��n� getirmi�tir.

2.
�l��l�l�k ilkesi getirmi�tir.

3. L�ik Cumhuriyetin gereklerine uygunluk �art�n�
getirmi�tir.

(III) Anayasa de�i�ikli�inin g�t�rd�kleri ise
�unlard�r:

1.
Genel s�n�rlama sebeplerini kald�rm��t�r.

2. S�n�rlama �ng�r�ld��� ama� d���nda kullan�lmas�
yasa��n� kald�rm��t�r.

Yukar�daki plana uygun olarak ilk �nce 13��nc� maddenin
eski �ekliyle yeni �ekli aras�nda ayn� olan hususlar�, sonra eski �eklinde olup
da yeni �eklinde olmayan hususlar�, daha sonra da eski �eklinde olmay�p da yeni
�eklinde olun hususlar� g�relim.

I. Benzerlikleri

Yukar�da belirtildi�i gibi, temel hak ve h�rriyetlerin
s�n�rland�r�lmas� sistemi bak�m�ndan 13��nc� maddenin eski �ekliyle yeni �ekli
aras�nda ayn� olan hususlar vard�r. �u d�rt �art, 13��nc� maddenin eski �eklinde
de yeni �eklinde de mevcuttur:

1. S�n�rlama
kanunla olmal�d�r.

2. S�n�rlama
Anayasan�n s�z�ne ve ruhuna uygun olmal�d�r.

3. S�n�rlama anayasan�n ilgili maddesinde �ng�r�len �zel
sebeplere dayanmal�d�r.

4.
S�n�rlama �demokratik toplum d�zeninin gerekleri�ne ayk�r� olmamal�d�r.

�imdi bunlar�n ne anlama geldi�ini k�saca a��klayal�m:

A. S�n�rlama Kanunla Yap�lmal�d�r

13��nc� maddenin eski �ekli ve keza yeni �ekli de temel hak
ve h�rriyetlerin ancak kanunla s�n�rlanabilece�i ilkesini kabul etmi�tir.
13��nc� maddenin eski �ekline g�re �temel hak ve h�rriyetler… kanunla
s�n�rlanabilir�. Yeni �ekline g�re de �temel hak ve h�rriyetler… ancak kanunla
s�n�rlanabilir�. �ki h�k�m aras�nda �ancak� kelimesi farkl�ysa da, bu sadece bir
vurgu fark�ndan ibarettir. Bundan bir hukuk� sonu� fark� do�mas� m�mk�n
de�ildir. Dolay�s�yla, yeni sistemde de, eski sistemde oldu�u gibi temel hak ve
h�rriyetler, kanunla s�n�rlanabilir; yani, kanun h�km�nde kararnameyle, t�z�kle,
y�netmelikle veya di�er idar� i�lemler ile s�n�rlanamaz.

B. S�n�rlama anayasan�n ilgili maddesinde �ng�r�len sebeplere dayanmal�d�r

13��nc� maddenin eski �eklinin birinci f�kras�na g�re,
�temel hak ve h�rriyetler…, Anayasan�n ilgili maddelerinde �ng�r�len �zel
sebeplerle… s�n�rlanabilir�. 13��nc� maddenin yeni �ekline g�re de �temel hak
ve h�rriyetler…, yaln�zca Anayasan�n ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere
ba�l� olarak… s�n�rlanabilir� denmektedir. Bu t�r s�n�rlama sebeplerine
anayasa hukuku literat�r�nde ��zel s�n�rlama sebepleri� denmektedir. Bu
s�n�rlama sebepleri, kendi ge�tikleri maddede d�zenlenen temel hak ve h�rriyet
i�in ge�erlidir. Yani, yasama organ� bir �zel s�n�rlama sebebine dayanarak
sadece bu sebebin �ng�r�ld��� temel hak ve h�rriyeti s�n�rlayabilir. �rne�in
Anayasan�n 23��nc� maddesine g�re, �yerle�me h�rriyeti… sa�l�kl� ve d�zenli
kentle�meyi ger�ekle�tirmek� amac�yla kanunla s�n�rlanabilir. Burada �sa�l�kl�
ve d�zenli kentle�meyi ger�ekle�tirmek� bir �zel sebeptir. Yasama organ� bu
sebebe dayanarak sadece yerle�me h�rriyetini s�n�rland�rabilir.

Burada �unu belirtmek gerekir ki, 3 Ekim 2001 tarih ve 4709
say�l� Anayasa De�i�ikli�i Kanunu ile Anayasam�zda mevcut olan �zel s�n�rlama
sebepleri azalt�lmam�� tersine artt�r�lm��t�r. S�yle ki, Anayasan�n
de�i�iklikten �nceki �eklinin 20, 21, 22, 26, 31, 33, 34, 51�inde maddelerinde
mevcut olmayan �mill� g�venlik, kamu d�zeni, su� i�lenmesinin �nlenmesi, genel
sa�l�k ve genel ahlak�n korunmas� veya ba�kalar�n�n hak ve �zg�rl�klerinin
korunmas� sebepleri�ni bir �zel s�n�rlama sebebi olarak ad� ge�en maddelere
eklemi�tir. B�ylece Anayasam�zda temel hak ve h�rriyetlerin s�n�rland�r�lmas�
bak�m�ndan �zel s�n�rlama sebeplerinin say�s� son Anayasa de�i�ikli�iyle
art�r�lm��t�r.

C. S�n�rlama Anayasan�n S�z�ne ve Ruhuna Uygun Olmal�d�r

13��nc� maddenin eski �ekline g�re birinci f�kras�na g�re,
�temel hak ve h�rriyetler… Anayasan�n s�z�ne ve ruhuna uygun olarak…
s�n�rlanabilir�. Maddenin yeni �ekline g�re de �s�n�rlamalar, Anayasan�n s�z�ne
ve ruhuna… ayk�r� olamaz�. Bu �art bak�m�ndan 13��nc� maddenin eski ve yeni
�ekilleri aras�nda bir fark yoktur.

D. Demokratik Toplum D�zeninin Gereklerine Uygunluk

Anayasam�z�n 13��nc�
 maddesinin ilk �eklinin ikinci f�kras�na
g�re, �temel hak ve h�rriyetlerle ilgili genel ve �zel s�n�rlamalar demokratik
toplum d�zeninin gereklerine ayk�r�
olamaz�. 13��nc� maddenin de�i�ik �ekline g�re ise, �s�n�rlamalar… demokratik
toplum d�zeninin… gereklerine ayk�r� olamaz�. Dolay�s�yla bu �art bak�m�ndan
13��nc� maddenin yeni �ekli ile eski �ekli aras�nda bir fark bulunmamaktad�r.

II. GEtirdikleri

3.10.2001 tarih ve 4709 say�l� Anayasa De�i�ikli�i
Kanununun getirdi�i baz� yenilikler de vard�r. Yani 13��nc� maddenin eski
�eklinde olmay�p da, yeni �eklinde olan �� yeni �art bulunmaktad�r. Bunlar
�unlard�r:

1.
Temel hak ve h�rriyetlerin �zlerine dokunma yasa�� getirilmi�tir.

2.
�l��l�l�k ilkesini getirilmi�tir.

3. L�ik Cumhuriyetin gereklerine uygunluk �art�n�
getirmi�tir.

A. Temel hak ve h�rriyetlerin �zlerine dokunma yasa��

Hakk�n �z�ne dokunma yasa�� temel hak ve h�rriyetlerin
s�n�rland�r�lmas�nda bir �l��t olarak 1961 Anayasas�n�n 11�inci maddesi
taraf�ndan kullan�lm��t�r. 1982 Anayasas� bu �l��t� benimsememi�, onun yerine
Avrupa �nsan Haklar� S�zle�mesinin kulland��� �l��t olan �demokratik toplum
d�zeninin gerekleri� �l��t�n� benimsemi�tir. Buna ra�men T�rk anayasa hukuku
doktrininde, 1961 Anayasas�na ba�l� kalan baz� yazarlar, �hakk�n �z�� kriterini
her zaman savunmu�lar ve bu kriterin �demokratik toplum d�zeninin gerekleri�
kriterinden �st�n oldu�unu iddia etmi�lerdir[4].
Bu iddialar do�rulu�u ispat edilmi� de�ildir[5].

Ele�tiri.- Kan�m�zca, �hakk�n �z�� kriterine geri
d�n�lm�� olmas� bir talihsizliktir. ��yle ki:

Bir kere, �hakk�n �z�� kriteri, belirgin bir kriter
de�ildir. Bir hakk�n �z�n�n ne oldu�u tart��maya a��kt�r. Hakk�n �z� neresidir;
��z� olmayan ve dolay�s�yla s�n�rlanabilecek olan k�sm� neresidir? Bu iki k�s�m
birbirinden nas�l ayr�labilir. Bunu objektif olarak tespit etmek, tan�mlamak
imkans�zd�r.

�kinci olarak, hakk�n �z� kriteri kullan��l�,
operasyonel bir kriter de de�ildir. ��yle ki, demokratik hukuk devletlerinde
baz� durumlarda s�n�rlanabilen bir�ok temel hak ve h�rriyetin s�n�rlanmas�, e�er
hakk�n �z� kriteri esas al�nd���nda m�mk�n olmamaktad�r. �rne�in[6]
demokratik hukuk devletlerinde baz� durumlarda mektuplar a��labilmekte ve
telefonlar dinlenebilmektedir. Bizim �lkemizde de buna ihtiya� olmas� pek
tabi�dir. Ama art�k 13��nc� maddede hakk�n �z� kriteri getirildi�i i�in,
mektuplar�n a��lmas� veya telefonlar�n dinlenmesi Anayasaya ayk�r� olur. ��nk�,
mektubun a��lmas�yla veya telefonun dinlenmesiyle bu hakk�n �z�ne dokunulmu�
olur[7].
Zira mektup a��l�nca veya telefon dinlenince, haberle�menin gizlili�i esas�
b�t�n�yle ve �z�yle ortadan kalkm�� olur; kendisine donulmayan bir �z art�k
kalmaz. Hakk�n �z� kriteri uygulan�rsa, telefon dinleme imk�n� kalmaz. Oysa
demokratik hukuk devletlerinde haberle�menin gizlili�i ilkesine baz� durumlarda
m�dahale edilebilmektedir. T�rkiye Cumhuriyetinin de mill� g�venlik, kamu
d�zeni, su� i�lenmesinin �nlenmesi vb. sebeplerle telefon dinlemeye ihtiyac�
olacakt�r. Ama Anayasa de�i�ikli�iyle art�k hakk�n �z�ne dokunmak yasakland���na
g�re, bunun yap�lmas� Anayasan�n 13��nc� maddesine ayk�r� olur. Di�er bir �rnek
olarak idam cezalar�n� ele alal�m. Demokratik bir hukuk devletinde idam cezas�
uygulanabilir. Amerika Birle�ik Devletleri gibi demokratik devletlerde
uygulanmaktad�r da. Oysa hakk�n �z� kriteri kabul edilirse, idam cezalar�n�n
infaz edilmesi m�mk�n de�ildir; ��nk� idam cezas� infaz edilince ya�ama
hakk�ndan geriye dokunulmam�� bir �z kalmaz. Zira, idam cezas� infaz�, ya�ama
hakk�n�n sadece �z�ne dokunmamakta, ayn� zamanda bu hakk� tamam�yla ortadan
kald�rmaktad�r[8].

Nihayet temel hak ve h�rriyetlerin
s�n�rland�r�lmas�n�n bir s�n�r� olarak, uluslararas� s�zle�melerde kullan�lan
kriter, �hakk�n �z�� kriteri de�il, �demokratik toplum d�zeninin gerekleri�
kriteridir. �rne�in Avrupa �nsan Haklar� S�zle�mesi (m.9/12, 10/2, 11/2) ve
Birle�mi� Milletler �er�evesinde haz�rlanan Meden� ve Siyas� Haklar S�zle�mesi,
hakk�n �z� kriterini de�il, demokratik toplum d�zeninin gerekleri kriterini
kullanmaktad�r.

��te 3 Ekim 2001 tarihli Anayasa de�i�ikli�iyle 1980
�ncesinin, bu tan�mlanmas� g��, kullan�lmas� m�mk�n olmayan, baz� temel hak ve
h�rriyetleri s�n�rland�r�lamaz h�le getiren ve uluslararas� s�zle�melerde kabul
edilmemi� bir kavram olan �hakk�n �z�� kavram�na geri d�n�lm��t�r.

Nihayet �unu da belirtelim ki, 3 Ekim 2001 tarihli Anayasa
de�i�ikli�i, hakk�n �z� kavram�n� 13��nc� maddeye eklemi�, ama onun alternatif
kavram� olan �demokratik toplum d�zeninin gerekleri� kavram�n� 13��nc� maddeden
��karmam��, b�ylece birbirine alternatif iki kavram ayn� maddede yer al�r h�le
gelmi�tir. Hi� olmazsa, hakk�n �z� kavram� 13��nc� maddeye eklenirken,
demokratik toplum d�zeninin gerekleri kavram� bu maddeden ��kar�lsayd�.

B. �l��l�l�k �lkesi

3 Ekim 2001 tarihli Anayasa de�i�ikli�iyle 13��nc� maddeye
bir de ��l��l�l�k ilkesi� il�ve edilmi�tir. Maddenin yeni �eklinde, �bu
s�n�rlamalar… �l��l�l�k ilkesine ayk�r� olamaz� denmektedir. Bu ilkenin
13��nc� maddeye konulmas� kan�m�zca isabetli olmu�tur. Zira, �l��l�l�k ilkesi
13��nc� maddenin eski �eklinde bulunmamaktayd�. Buna ra�men 1982 Anayasas�
d�neminde (3 Ekim 2001 tarihine kadar) doktrin ve Anayasa Mahkemesi sanki
13��nc� maddede b�yle bir ilke varm�� gibi bu ��l��l�l�k ilkesi�nden
bahsetmi�lerdir. Doktrinin bu yorumu ve Anayasa Mahkemesinin bu i�tihad� sadece
bizim taraf�m�zdan ele�tirilmi� ve bu yorumun ve i�tihad�n pozitif temelden
mahrum oldu�u, Anayasan�n 13��nc� maddesinde ��l��l�l�k ilkesinin bulunmad���
taraf�m�zdan ileri s�r�lm��t�r[9].
Ancak bizim g�r���m�z kimse taraf�ndan benimsenmemi�tir. Bizim d���m�zda b�t�n
yazarlar[10],
13��nc� maddede �ng�r�len temel hak ve h�rriyetlerin s�n�rland�r�lmas� �artlar�
aras�nda �l��l�l�k ilkesini saym��lard�r.

3 Ekim 2001 tarihli Anayasa de�i�ikli�iyle bizim hakl�
oldu�umuz ortaya ��km��t�r. Zira, �l��l�l�k ilkesi, 13��nc� maddenin eski
�eklinde olsayd�, bu ilkeyi bir kez daha koyma�a gerek olmazd�.

Ele�tiri.- Anayasam�z�n 13��nc� maddesine �l��l�l�k
ilkesinin il�ve edilmesi yerindedir. Ancak il�ve edili� form�l� (�bu
s�n�rlamalar… �l��l�l�k ilkesine ayk�r� olamaz�) yanl��t�r. 13��nc�
maddeye il�ve edilen ��l��l�l�k ilkesi� tabiri kanun yapma tekni�ine ayk�r�d�r.
��l��l�l�k ilkesi� diye bir ilke, Anayasan�n metninde ge�ti�inde, sanki
Anayasan�n normlar�n�n d���nda, ayr� bir varl��� olan bir tabi� hukuk ilkesine
veya doktrinin �retti�i bir ilkeye Anayasan�n at�f yapt��� gibi tuhaf bir sonu�
ortaya ��kmaktad�r. 13��nc� maddede, �s�n�rlamalar… �l��l�l�k ilkesine ayk�r�
olamaz� ifadesi yerine do�rudan �temel hak ve h�rriyetler, durumun gerektirdi�i
�l��de s�n�rlanabilir� gibi bir ifade kullan�lmal�yd�.

Ger�ekten de ��l��l�l�k ilkesi�nin kullan�ld��� pozitif
hukuk metinlerinde bu ilkenin ad� ge�meden i�eri�i h�k�m alt�na al�nmaktad�r.
�rne�in Avrupa �nsan Haklar� S�zle�mesinde �l��l�l�k ilkesi, �zarur�
bulundu�u derecede� tabiri ile ifade edilmektedir. Keza, 1982 Anayasas�n�n
15�inci maddesinde �s�n�rlamalar, �l��l�l�k ilkesine ayk�r� olamaz� diye bir
ifade yoktur; onun yerine �durumun gerektirdi�i �l��de temel hak ve
h�rriyetlerin kullan�lmas� k�smen veya tamamen durdurulabilir� ifadesi
kullan�lmaktad�r.

Temel hak ve h�rriyetlerin s�n�rland�r�lmas�n�n bir s�n�r�
olarak ��l��l�l�k ilkesi�, Avrupa �nsan Haklar� S�zle�mesinde �ng�r�lm��t�r.
Keza bizim Anayasam�z�n 15�inci maddesinde de ��l��l�l�k ilkesi� ola�an�st�
h�llerde temel hak ve h�rriyetlerin durdurulmas� i�in �ng�r�lm��t�r. Ancak gerek
Avrupa �nsan Haklar� S�zle�mesinde, gerek
1982 Anayasas�n�n 15�inci maddesinde �s�n�rlamalar, �l��l�l�k ilkesine ayk�r�
olamaz� diye bir ifade yoktur. Bu maddelerde ifade edilen �eye ��l��l�l�k
ilkesi� ismi doktrin taraf�ndan verilmi�tir. Pozitif hukuk metinleri kendi
koyduklar� ilkelere isim vermez. O ilkenin i�eri�ini h�k�m alt�na al�r. Daha
sonra doktrin ona isim verir. Anla��lan o ki, 3 Ekim 2001 tarihli Anayasa
De�i�ikli�ini kaleme alanlar, sadece tali kurucu iktidar de�il, doktrin rol�n�
de �stlenmi� durumdalar!

C. L�ik Cumhuriyetin Gereklerine Uygunluk �art�

3 Ekim 2001 tarihli Anayasa de�i�ikli�inin getirdi�i bir
yenilik de �l�ik Cumhuriyetin gerekleri� kavram�d�r. 13��nc� maddenin yeni
�ekline g�re, �s�n�rlamalar…, l�ik Cumhuriyetin gereklerine… ayk�r� olamaz�.
13��nc� maddenin eski �eklinde, s�n�rland�rman�n s�n�r� olarak b�yle bir �art
yoktur.

Ele�tiri.- Temel hak ve
h�rriyetlerin s�n�rland�r�lmas�n�n �artlar�n�n d�zenlendi�i bir maddeye, bir
�art olarak �l�ik Cumhuriyetin gerekleri�ne uygunluk �art�n�n il�ve edilmesinin
mant���n� anlamak m�mk�n de�ildir. 13��nc� maddede say�lanlar, temel hak ve
h�rriyetler s�n�rland�r�l�rken uyulmas� gerekenler �artlard�r. �L�ik
Cumhuriyetin gerekleri� kavram�, nas�l olacak da, temel hak ve h�rriyetlerin
s�n�rland�r�lmas�nda bir �art olarak rol oynayabilecektir? L�iklik esas
itibar�yla devletin resm� bir dininin olmamas�n� ve devlet i�leri ile din
i�lerinin ayr�lmas�n� gerektiren bir ilkedir. Devlet i�leriyle din i�lerinin
ayr�lmas�n�n temel hak ve h�rriyetlerin s�n�rland�r�lmas� sistemiyle ne gibi bir
alakas� olabilir? Bunu anlamak m�mk�n de�ildir. Kan�mca, �l�ik Cumhuriyetin
gerekleri� kavram�, temel hak ve h�rriyetlerin s�n�rland�r�lmas� sistemi
a��s�ndan operasyonel bir kavram de�ildir. Zira, l�iklik ba�ka �ey, temel hak ve
h�rriyetlerin s�n�rland�r�lmas� ba�ka �eydir.

�L�ik Cumhuriyetin gerekleri� nelerdir ki, temel hak ve
h�rriyetlerin s�n�rland�r�lmas�nda bu gerekler bir k�stas olsun? Doktrinde
laikli�in gerekleri konusunda bir�ok tart��ma yap�lm�� olmas�na ra�men,
genellikle �laikli�in gerekleri� olarak say�lan �artlar �unlard�r[11]:

1.
Devletin resm� bir dini olmamal�d�r.

2.
Devlet b�t�n dinler kar��s�nda tarafs�z olmal�d�r.

3.
Devlet b�t�n din mensuplar�na e�it davranmal�d�r.

4.
Din kurumlar� ile devlet kurumlar� birbirinden ayr� olmal�d�r.

5. Hukuk kurallar� din kurallar�na uymak zorunda
olmamal�d�r.

Nas�l olacak da laikli�in bu gerekleri temel hak ve
h�rriyetlerin s�n�rland�r�lmas�nda bir kriter olacaklard�r? Nas�l olacak da
�rne�in, devletin resm� bir dininin olmamas� temel hak ve h�rriyetler i�in bir
g�vence olu�turacakt�r? Keza nas�l olacak da din kurumlar� ile devlet
kurumlar�n�n birbirinden ayr� olmas� temel hak ve h�rriyetlerin
s�n�rland�r�lmas�nda bir s�n�r te�kil edecektir? Nas�l olacak da Anayasa
Mahkemesi, temel hak ve h�rriyetleri s�n�rland�ran bir kanunu �l�ik Cumhuriyetin
gerekleri�ne ayk�r� bulup iptal edecektir?

L�iklik ve temel hak ve h�rriyetlere sayg� birbirinden
tamam�yla ba��ms�z iki kavramd�r. Di�er bir ifadeyle �l�ik Cumhuriyet�, �insan
haklar�na sayg�l� Cumhuriyet� demek de�ildir. Bir Cumhuriyetin l�ik olmas�, onun
insanlar�n temel hak ve h�rriyetlerine sayg�l� oldu�u anlam�na gelmez. Eski SSCB
��phesiz ki bir �l�ik Cumhuriyet� idi; ama �insan haklar�na sayg�l� bir
Cumhuriyet� de�ildi.

Bu nedenlerle 13��nc� maddenin yeni �ekline il�ve edilen
�l�ik Cumhuriyetin gerekleri� kavram�, anlams�z, gereksiz, kavram karga�as�na
yol a�maktan ba�ka bir i�e yaramayan bir kavramd�r.

III. G�t�rd�kleri

3 Ekim 2001 tarih ve 4709 say�l� Anayasa De�i�ikli�i
Kanununun g�t�rd�kleri de vard�r. Yani 13��nc� maddenin eski �eklinde olup da,
yeni �eklinde olmayan �artlar da bulunmaktad�r. 13��nc� maddenin eski �eklinde
bulunan �u iki �art yeni �eklinde bulunmamaktad�r:

1.
Genel s�n�rlama sebepleri.

2. S�n�rlama �ng�r�ld��� ama� d���nda kullan�lmas�
yasa��.

A. Genel S�n�rlama Sebeplerinin Kald�r�lmas�

13��nc� maddenin eski �eklinin birinci f�kras�na g�re,

�temel hak ve h�rriyetler, Devletin �lkesi ve
milletiyle b�l�nmez b�t�nl���n�n, mill� egemenli�inin, Cumhuriyetin, mill�
g�venli�in, kamu d�zeninin, genel asayi�in, kamu yarar�n�n, genel ahl�k�n ve
genel sa�l���n korunmas� amac� ile… s�n�rlanabilir�.

T�rk anayasa hukuku literat�r�nde bu sebeplere �genel
s�n�rlama sebepleri� denmekteydi. Toplam dokuz adet genel s�n�rlama sebebi
vard�. Bunlar �unlard�:

1.
Devletin �lkesi ve milletiyle b�l�nmez b�t�nl���

2.
Mill� egemenlik

3.
Cumhuriyetin korunmas�

4.
Mill� g�venlik

5.
Kamu d�zeni

6.
Genel asayi�

7.
Kamu yarar�

8.
Genel ahl�k

9. Genel sa�l�k

Genel s�n�rlama sebepleri, ad� �st�nde �genel�di. Yani bu
sebepler, temel hak ve h�rriyetlerin hepsi i�in ge�erliydi. Di�er bir ifadeyle,
yasama organ� bu genel sebeplerden herhangi birine dayanarak herhangi bir temel
hak ve h�rriyeti s�n�rland�rabilirdi. Bu husus Anayasan�n 13��nc� maddesinin son
f�kras�nda da �bu maddede yer alan genel s�n�rlama sebepleri temel hak ve
h�rriyetlerin t�m� i�in ge�erlidir� denerek a��k�a belirtilmi�ti.

3 Ekim 2001 tarih ve 4709 say�l� Anayasa de�i�ikli�iyle
13��nc� maddeden genel s�n�rlama sebepleri bir b�t�n olarak ��kar�lm��t�r.
13��nc� maddenin yeni �eklinde genel s�n�rlama sebepleri yer almamaktad�r.
Dahas� maddenin metninde �temel hak ve h�rriyetler… yaln�zca Anayasan�n
ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere ba�l� olarak… s�n�rlanabilir�
dendi�ine g�re, yorum yoluyla genel s�n�rlama sebebi de yaratmak m�mk�n
de�ildir.

Genel S�n�rlama Sebeplerinin Kald�r�lmas�n�n Ele�tirilmesi

Kan�m�zca Anayasan�n 13��nc� maddesinden genel s�n�rlama
sebeplerinin kald�r�lmas� yanl�� olmu�tur; bundan �u sak�ncal� sonu�lar
do�abilecektir:

1. Baz� H�rriyetler Tamam�yla S�n�rs�z H�le Gelmi�tir

13��nc� maddeden genel s�n�rlama sebeplerinin ��kar�lmas�
sonucunda baz� h�rriyetler tamam�yla s�n�rs�z h�le gelmi�tir. Zira, Anayasan�n
bir�ok maddesinde �zel s�n�rlama sebebi
 belirtilmemi�tir. �rne�in d���nce ve kanaat h�rriyeti (m.25), hak arama
h�rriyeti (m.36), kanun� hakim g�vencesi (m.37), ispat hakk� (m.39), vatanda�l�k
hakk� (m.74), kamu hizmetine girme hakk� (m.70), dilek�e hakk� (m.74) gibi temel
hak ve h�rriyetlerin s�n�rland�r�lmas� i�in ilgili maddelerde �zel sebep
belirtilmemektedir. Bu temel hak ve h�rriyetler, 13��nc� maddenin eski
�eklindeki mevcut genel s�n�rlama sebeplerine (kamu d�zeni, kamu yarar�, genel
sa�l�k, vs.) dayan�larak s�n�rlanabilirlerdi. �imdi 13��nc� maddeden bu genel
s�n�rlama sebepleri ��kar�ld���na g�re, bu hak ve h�rriyetlerin herhangi bir
�ekilde s�n�rland�r�lmas� Anayasaya ayk�r� h�le gelir.

2. Baz� H�rriyetler K�smen S�n�rs�z H�le Gelmi�tir

�kinci olarak Anayasan�n 18-74��nc� maddeleri aras�nda
say�lan temel hak ve h�rriyetlerden bir �o�unda ��zel s�n�rlama sebepleri�
�ng�r�lm��t�r. Ancak hi�bir maddede, 13��nc� maddenin eski �eklinde yer alan
dokuz s�n�rlama sebebinin hepsi say�lmam��t�r. Dolay�s�yla bu maddelerdeki temel
hak ve h�rriyetler, o maddede hangi s�n�rlama sebebi say�lm�� ise, sadece ve
sadece o sebeple s�n�rland�r�labilecek; o madde de di�er sebepler (�rne�in genel
sa�l�k sebebi) say�lmad���na g�re, o maddedeki o temel hak ve h�rriyetin o
s�n�rlama sebebiyle (�rne�in genel sa�l�k) s�n�rland�r�lmas� m�mk�n
olmayacakt�r. �rneklerle a��klayal�m:

�rnek 1: Art�k Karantina �l�n Edilemeyecektir.-
Seyahat h�rriyeti 23��nc� maddeye g�re, �su� i�lenmesini �nlemek� amac�yla
s�n�rland�r�labilir. Ama maddede say�lan �zel s�n�rlama sebepleri aras�nda
�genel sa�l�k� sebebi yoktur. Dolay�s�yla bir �ehirde, bir kasabada veya bir
k�yde salg�n bir hastal�k ba� g�sterirse orada karantina il�n edilmesi, yani
oraya girilmesi veya oradan ��k�lmas� yasaklanamayacakt�r. ��nk�, 13��nc�
maddenin yeni �eklinde, genel s�n�rlama sebebi olarak �genel sa�l��� korunmas��
sebebi bulunmad���na ve keza 13��nc� maddenin yeni �eklinde �temel hak ve
h�rriyetler yaln�zca Anayasan�n ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere
ba�l� olarak… s�n�rlanabilir� dendi�ine g�re bunun yap�lmas� Anayasam�za
ayk�r� olacakt�r. Oysa salg�n hastal�k durumunda karantina il�n edilmesi,
seyahat h�rriyetinin s�n�rland�r�lmas� tamam�yla gerekli ve makul bir �eydir ve
t�m demokratik hukuk devletlerinde g�r�l�r.

�rnek 2.- Art�k �steyen �stedi�i Yerde Kurban
Kesebilecektir.- Anayasam�z�n 24��nc� maddesinde ki�ilerin ibadet h�rriyeti
tan�nm��t�r. 24��nc� maddenin ikinci f�kras�na g�re ibadet h�rriyetinin 24��nc�
madde h�k�mlerine uygun olarak s�n�rlanabilir. 24��nc� maddede ise bir
s�n�rland�rma sebebi olarak genel sa�l�k sebebi, hatta kamu d�zeni sebebi bile
yoktur. Dolay�s�yla Anayasa de�i�ikli�inden sonra art�k T�rkiye�de ibadet
h�rriyetini kamu d�zeni sebebi veya genel sa�l�k sebebiyle s�n�rland�rmak m�mk�n
de�ildir. Bunun yol a�aca�� fevkal�de sak�ncal� durumlar olacakt�r. �rne�in
kurban bayram�nda yaya kald�r�m� �zerinde kurban kesen vatanda�lar�m�za art�k
polisin veya zab�tan�n m�dahale etmeye hakk� yoktur. ��nk�, bu vatanda�lar�m�z,
kurban keserek Anayasam�z�n 24��nc� maddesi taraf�ndan g�vence alt�na al�nm��
ibadet h�rriyetlerini kullanmaktad�rlar. Bu h�rriyete ise ancak 24��nc� madde de
say�lan sebeplerle m�dahale edilebilir; oysa 24��nc� maddede de genel sa�l�k
sebebi yoktur. Hatta bir ki�i yaya kald�r�m�nda de�il, yolun ortas�nda kurban
kesip trafi�in i�lemesine engel olsa bile, bu ki�iye polisin m�dahale etmesi
Anayasa ayk�r� olur; ��nk� Anayasam�za g�re, art�k, 13��nc� maddeden kamu d�zeni
sebebi ��kar�ld���na g�re, kamu d�zeni ile ibadet h�rriyeti �at��t���nda kamu
d�zeni de�il, ibadet h�rriyeti �st�n gelir.

3. �simsiz H�rriyetler S�n�rs�z H�le Gelmi�tir

Nihayet, demokratik bir hukuk devletinde temel hak ve
h�rriyetler Anayasada say�lanlardan ibaret de�ildir. Her insan fiili bir
h�rriyet konusudur. Oysa Anayasam�zda 18-74��nc� maddeler aras�nda tan�nm��
s�n�rl� say�da h�rriyet vard�r. Bunlar�n d���nda daha pek �ok h�rriyet olabilir.
Anayasada say�lmam�� bu t�r h�rriyetlere, anayasa hukuku doktrininde, �isimsiz
h�rriyetler� denmektedir[12].
Bu h�rriyetler de Anayasan�n 12�nci maddesinin ilk f�kras� uyar�nca Anayasan�n
korumas� alt�ndad�rlar. Dolay�s�yla ancak 13��nc� maddenin �artlar�na uyularak
s�n�rland�r�labilirler. 13��nc� maddeden �genel s�n�rlama sebepleri�
��kar�ld���na g�re, bu �isimsiz h�rriyetler� hi�bir �ekilde s�n�rland�r�lmas�
m�mk�n olmayan mutlak h�rriyetler haline gelmi�tir. Oysa bunlar genellikle daha
�nemsiz olduklar� i�in Anayasada d�zenlenmeye ihtiya� duyulmam��t�r. Anayasa
de�i�ikli�inden sonra �yle bir durum ortaya ��km��t�r ki, �nemli olan ve
Anayasada ayr�ca d�zenleme �ans�na ula�an h�rriyetlerin s�n�rland�r�lmas� m�mk�n
iken, bunlardan daha �nemsiz olan ve bu nedenle Anayasada d�zenlenmeyen temel
hak ve h�rriyetler, s�n�rs�z h�le gelmi�tir.

�rnek: Art�k Kamuya A��k Yerlerde Sigara ��ilmesini
Yasaklayan 4207 Say�l� Kanun Anayasaya Ayk�r� H�le Gelmi�tir.- �Sigara
i�ilmesi� b�yle bir isimsiz h�rriyettir ve �lkemizde belli yerlerde sigara
i�ilmesi genel sa�l�k sebebiyle hakl� olarak 4207 say�l� Kanunla yasaklanm��t�r.
Bu h�rriyetin s�n�rland�r�lmas� 13��nc� maddenin eski �ekline g�re genel sa�l�k
sebebine dayand��� i�in Anayasaya uygundu. Ancak 13��nc� maddeden genel sa�l�k
sebebi ��kar�ld���na g�re, belirli yerlerde sigara i�ilmesini
yasaklayan 4207 say�l� Kanun art�k Anayasaya ayk�r� hale gelmi�tir.

Sonu� olarak, 13��nc� maddenin yeni �ekline g�re, art�k
Anayasada yer alan baz� h�rriyetlerin s�n�rland�r�lmas� hi�bir �ekilde m�mk�n
de�ildir; di�er baz�lar�n�n ise sadece ilgili maddede belirtilen �zel sebeplerle
s�n�rland�r�labilmesi m�mk�nd�r; Anayasada say�lmayan �isimsiz h�rriyetler�in
ise s�n�rland�r�lmas� art�k olanaks�z h�le gelmi�tir.

B. S�n�rlaman�n �ng�r�ld��� Ama� D���nda Kullan�lmas� Yasa��n�n Kald�r�lmas� 

Anayasan�n 13��nc� maddesinin eski
�eklinin ikinci f�kras�na g�re, �temel hak ve h�rriyetlerle ilgili genel ve �zel
s�n�rlamalar… �ng�r�ld�kleri ama� d���nda kullan�lamaz�. Bu �u anlama
gelmektedir ki, bir temel hak ve h�rriyete hangi ama�la s�n�rland�rma getirilmi�
ise, bu s�n�rland�rma, sadece o ama� dahilinde kullan�labilirdi. Bu h�k�m
�s�n�rland�rman�n s�n�r�� niteli�inde temel hak ve h�rriyetler i�in bir g�vence
te�kil eden bir h�k�md�. Bu h�k�m Anayasa de�i�ikli�iyle y�r�rl�kten
kald�r�lm��t�r. 13��nc� maddenin yeni �eklinde b�yle bir �art art�k yoktur.
Acaba art�k, belirli bir ama�la yap�lan s�n�rlaman�n ba�ka bir ama�la
kullan�labilmesinin Anayasa ayk�r� oldu�unu nas�l savunabilece�iz? Kanun koyucu
belli bir maddede �ng�r�len s�n�rlama amac�n� bahane ederek bir ba�ka bir amaca
ula�mak i�in s�n�rlamalar yaparsa, kanun koyucunun yapt��� bu d�zenlemenin
Anayasa ayk�r� oldu�unu art�k nas�l iddia edebilece�iz? Kan�m�zca bu h�km�n
��kar�lmas� da yanl�� olmu�tur.

Sonu�

Anayasa hukukunun temel problemlerinden birisi h�rriyet ile
otorite aras�nda bir denge kurmakt�r. H�rriyet-otorite dengesinde otorite a��r
basarsa, orada ya�amay� kimse istemez. Ancak, bu dengede h�rriyet a��r basar ve
otorite tamam�yla ortadan kalkarsa, anar�i ortaya ��kar. Her anayasa koyucu,
kendi toplumunun �zelliklerini g�z �n�nde bulundurarak h�rriyet-otorite
ikilisinden birisine biraz daha fazla a��rl�k verse de, bu dengeyi tamam�yla
bozmaya cesaret edemez. 1982 Anayasa koyucusu da, h�rriyet-otorite ikilisinden
otoriteye daha a��rl�k verdi�i iddia ediliyor olsa da, h�rriyet-otorite
dengesinden vazge�mi� de�ildir. 1982 Anayasas�n�n 13��nc� maddesinin eski
�eklinde de otoritenin temel hak ve h�rriyetlere m�dahale etmesini makul
�artlara ba�lanarak, temel hak ve h�rriyetler g�vence alt�na al�nm��t�r.

3 Ekim 2001 tarihli Anayasa de�i�ikli�iyle h�rriyet-otorite
dengesinin h�rriyet lehine bozuldu�u s�ylenebilir. Zira, 13��nc� maddenin yeni
�ekline g�re temel hak ve h�rriyetlerin s�n�rland�r�lmas� ger�ekle�mesi �ok zor
�artlara ba�lanm��t�r. Bu �artlar �unlard�r:

1. S�n�rlama
kanunla olmal�d�r.

2. S�n�rlama
Anayasan�n s�z�ne ve ruhuna uygun olmal�d�r.

3. S�n�rlama Anayasan�n ilgili maddesinde belirtilen
sebeplere ba�l� olmal�d�r.

4. S�n�rlama
temel hak ve h�rriyetlerin �zlerine dokunmamal�d�r.

5. S�n�rlama
demokratik toplum d�zeninin gereklerine ayk�r� olmamal�d�r.

6. S�n�rlama
l�ik Cumhuriyetin gereklerine ayk�r� olmamal�d�r.

7.
S�n�rlama �l��l�l�k ilkesine ayk�r� olmamal�d�r.

T�rkiye d���nda ba�ka hi�bir demokratik devlette temel hak
ve h�rriyetlerin s�n�rland�r�lmas� bu kadar �ok say�da ve bu kadar zor �artlara
ba�lanmam��t�r. Kald� ki, 13��nc� maddenin yeni �eklinden genel s�n�rlama
sebepleri ��kar�larak Anayasada yer alan baz� h�rriyetler, s�n�rs�z h�rriyetler
h�line getirilmi�; di�er baz�lar�n�n ise sadece ilgili maddede belirtilen �zel
sebeplerle s�n�rland�r�labilmesine imk�n tan�nm��; Anayasada say�lmayan �isimsiz
h�rriyetler�in ise s�n�rland�r�lmas� olanaks�z k�l�nm��t�r. Dolay�s�yla 1982
Anayasas�n�n 13��nc� maddesinin yeni �ekline g�re bir�ok h�rriyet �s�n�rs�z�
h�le gelmi�tir. Demokratik bir hukuk devletinde �s�n�rs�z h�rriyetler�e yer
yoktur. �a�da� demokratik devlet d�zenlerinde her h�rriyet, kamu d�zeni, kamu
yarar�, genel sa�l�k veya bir ba�ka h�rriyetle �at��t��� �l��de
s�n�rland�r�labilir. 3 Ekim 2001 tarihli Anayasa de�i�ikli�i bu anlay��tan
uzakla�m��t�r.

Bu makalenin asl� Ankara
Barosu Dergisinde yay�nlanm��t�r. Buraya konulmas�na izin
verdi�i i�in Ankara Barosu Ba�kanl���na te�ekk�r ederiz. (�zin Yaz�s�:
17.06.2004 tarih ve 11-117/20488 say�l� yaz�).

Copyright

(c) Ankara Barosu Dergisi + Kemal G�zler. Bu makaleye izin almadan
link verilebilir. Ancak, bu makale, �nceden izin almaks�z�n ne suretle olursa
olsun, kopyalanamaz, �o�alt�lamaz, tekrar yay�nlanamaz, ba�ka internet
sitelerine metin olarak konulamaz. �zin i�in ABD’ye + yazar�na
[email protected] ba�vurunuz.

Al�nt�lar (�ktibas) Konusunda A��klamalar

Bu makaleden yap�lacak al�nt�larda
(iktibaslarda) 5846 Say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 35�inci maddesinde
�ng�r�len �u �artlara uyulmal�d�r: (1) �ktibas, bir eserin �baz� c�mle
ve f�kralar�n�n� bir ba�ka esere al�nmas�yla s�n�rl� olmal�d�r (m.35/1).
(2) �ktibas, maksad�n hakl� g�sterece�i bir nispet dahilinde ve
m�nderecat�n� ayd�nlatmak maksad�yla yap�lmal�d�r (m.35/3). (3) �ktibas,
belli olacak �ekilde yap�lmal�d�r (m.35/5) [Bilimsel yazma kurallar�na g�re,
aynen iktibaslar�n t�rnak i�inde verilmesi ve iktibas�n �� sat�rdan uzun olmas�
durumunda iktibas edilen sat�rlar�n girintili paragraf olarak dizilmesi
gerekmektedir]. (4) �ktibas ister aynen, ister mealen olsun, eserin ve
eser sahibinin ad� belirtilerek iktibas�n kayna�� g�sterilmelidir (m.35/5).
(5) �ktibas edilen k�sm�n al�nd��� yer belirtilmelidir (m.35/5).

5846 Say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun
21.2.2001 tarih ve 4630 say�l� kanunla de�i�ik 71�inci maddesinin 4��nc�
f�kras�, 35�inci maddeye ayk�r� olarak �kaynak
g�stermeyen veya yanl�� yahut kifayetsiz veya aldat�c� kaynak� g�stererek
iktibas yapan ki�ileri, 4 (d�rt) y�ldan 6 (alt�) y�la kadar hapis veya 50 (elli)
milyar liradan 150 (y�zelli) milyar liraya kadar a��r para cezas�yla
cezaland�rmaktad�r.

Ayr�ca Yarg�tay ��tihad� Birle�tirme Genel
Kurulunun 18 �ubat 1981 tarih ve E.1980/1, K.1981/2 say�l� ��tihad� Birle�tirme
Karar�na g�re karar�na g�re, �iktibas hususunda kullan�lan eser sahibinin ve
eserinin ad� belirtilse bile eser sahibi, haks�z rekabet h�k�mlerine dayanarak
Bor�lar Kanununun 49. maddesindeki ko�ullar�n ger�ekle�mesi halinde manevi
tazminat isteyebilir�.

Yukar�daki �artlara
uygun olarak al�nt� yap�l�rken bu makaleye �u �ekilde at�f yap�lmas� �nerilir

Kemal G�zler, “Anayasa De�i�ikli�inin Temel
Hak ve H�rriyetlerin S�n�rland�r�lmas� Bak�m�ndan Getirdikleri ve G�t�rd�kleri:
Anayasan�n 13’�nc� Maddesinin Yeni �ekli Hakk�nda Bir �nceleme”, Ankara
Barosu Dergisi, Y�l 59, Say� 2001/4, s.53-67. (www20.uludag.edu.tr/~gozler/madde13.htm;
www.anayasa.gen.tr/madde13.htm; eri�im tarihi).

Bu Sayfa: www.anayasa.gen.tr/madde13.htm
(20 May�s 2004)

Edit�r: Kemal G�zler

Email. kgozler[at]hotmail.com

Ana Sayfa:
www.anayasa.gen.tr

Yazı kaynağı : www.anayasa.gen.tr

Yorumların yanıtı sitenin aşağı kısmında

Ali : bilmiyorum, keşke arkadaşlar yorumlarda yanıt versinler.